“حقوق بشر دوستانه” در اندیشه امام خمینی (ره)

♦به گزارش سلام نیوز به مناسبت سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)یک بازخوانی خواهیم داشت از انطباق اندیشه های امام و اصول حقوق بشر دوستانه ؛ که نشان از اهمیت این مساله در منظومه فکری ایشان دارد .

برای درک حقوق بشر دوستانه در اندیشه امام خمینی لازم است تفاوت آن را با حقوق بشر بدانیم. تفاوت بین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه از نظر تعریف منابع و اسناد و همچنین مسئولیت بین‌المللی قابل فهم است. حقوق بشر بنا به تعریف در هر شرایطی همه یا بخشی از قواعد آن لازم الاجراست و حقوق بشر دوستانه فقط در زمان درگیری های مسلحانه قابل اعمال است و هیچ تخلف قبل از قواعد و مقررات آن مجاز نیست.

آموزه های اسلام برای هدایت همه جهانیان در طریقت سعادت و کمال است؛ زیرا اسلام که دین جهانی و منطبق با فطرت انسانی و خطابه بسیاری از آیات آن “ایها الناس” است، در واقع متوجه همه انسان‌هاست و برایش فرقی نمی‌کند که این انسان در کجای زمین زندگی می کند یا مثلا از کدام نژاد و ملت است .

به همین دلیل از همان بدو طلوع اندیشه زندگی مسالمت‌آمیز را در قالب یک اعلامیه جهانی مطرح کرد است و ضلح را در روابط میان مسلمانان با دیگر ملت‌ها را مبنا قرار داده است و نه جنگ . با چنین نگرشی پیامبر اسلام نیز سنگ بنای زندگی مسالمت آمیز را با انعقاد منشور مدینه آغاز کرد و به تدریج به توسعه و گسترش آن پرداخت.

بنابراین اسلام آیین صلح و امنیت است و جنگ را پدیده عارضی و تحمیلی می شناسد و اصل را در روابط خود با دیگران صلح می داند.  اسلام درس اول را همزیستی مسالمت آمیز قرار داده است و در صورتی مسلمانان اجازه دارند دست به اسلحه ببرند که به آنها تهاجم شده باشد یا زورمندان استقلال آزادی و حاکمیت اسلامی را تهدید کرده باشند؛ اما با وجود عارضی دانستن پدیده جنگ در فرض وقوع، اولین اقدام به دفاع را در برابر حمله و تجاوز لازم و واجب می داند.

 برای آن برنامه و قواعد مفصلی بر پایه رحمت و رعایت حقوق و شئون انسانی تنظیم کرده است؛ چنانچه در قران بر رعایت عدالت و تجاوز نکردن از حدود معقول انسانی در مقابل دشمنان تاکید کرده است.

♦رویکرد امام خمینی به مقررات بشردوستانه

امام خمینی به تأسی از احکام اسلام جنگ را پدیده‌ای عارضی و تحمیلی می‌شناخت و تاکید داشت که ما با جنگ همیشه مخالفیم و میل داریم که بین همه کشورها آرامش و صلح باشد؛ اما اگر جنگ را تحمیل کنند قاطعانه دفاع خواهیم کرد. در این خصوص ایشان بر مبنای موازین اسلامی دفاع در برابر متجاوزان را به اصولی مقید کرده است که امروز تحت عنوان مقررات بشردوستانه از آن یاد می شود.

♦دیدگاه امام خمینی درباره اصول و قواعد بشردوستانه چیست؟

واژه حقوق بشردوستانه به طور خاص در بیانات امام خمینی استفاده نشده است اما بسیاری از اصول و قواعد آن مورد اشاره و کاملا منطبق با نظر امام خمینی می باشد که می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

1-رعایت رفتار انسانی بدون تبعیض

رعایت و رفتار انسانی و بدون تبعیض با دشمن از اساسی ترین اصول بشردوستانه در اسلام است که در ذیل آیات قتال آمده است.

صاحب المیزان می‌نویسد رفتار نیک و انسانی داشتن و با احسان برخورد کردن با دشمنان به منزله آن نیست که دست از جهاد بکشید و دشمنان را به حال خود رها کنید؛ بلکه منظور از احسان و این آیه ۱۹۵ بقره این است که عملیات رزمی در صحنه جهاد باید به گونه ای انجام شود که شایسته هر موقعیت باشد، آنجا که باید جنگید بجنگید و آنجا که باید از جنگ دست بردارید خودداری کنید از آن.

پرواضح است پیش‌بینی رفتار انسانی و نیکی کردن به دشمن دارای بار عاطفی و عقیدتی است؛ زیرا در اسلام انسان موجودی با کرامت و دارای روح الهی و مسجود فرشتگان است. از این‌رو قاطعیت در جنگ و در زمان لازم کنار کشیدن و رعایت نهایت حقوق انسانی مد نظر دیدگاه امام خمینی است.

از نظر ایشان محبت و رفتار انسانی با نیروهای دشمن یکی از مولفه های اساسی در حوزه دفاعی جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.

2-نفی تعدی

اسلام تعدی و تجاوز در جنگ را نفی کرده است و هدف از جنگ غلبه بر دشمن است و  نه نابودی کامل و تخریب و ویرانی سرزمین اش و از این رو امام راحل بر عدم تعدی و تخریبگری در میدان جنگ تاکید داشتند. 

3- تمایز بین افراد نظامی و غیرنظامی

در تعالیم اسلامی در جنگ اشخاص و افرادی که در نبرد و جنگ شرکت ندارند یعنی افراد غیرنظامی از مصونیت برخوردار هستند و خواهان امنیت و سلامتی برای آنان است . بدین سان خصومت و درگیری فقط بین نیروهای مسلح طرفین مجاز است . اسلام عملیات جنگی را تنها علیه نیروهای مسلح و اهداف راهبردی دشمن می‌داند که این در قوانین بین‌المللی نیز آورده شده است. افراد و جمعیت غیر نظامی از خطر مخاصمات مسلحانه باید موسوم باشند. البته مشروط بر اینکه به طور مستقیم در عملیات شرکت نداشته باشند.

4-محدودیت در کاربرد تسلیحات

به طور معمول در جنگ ها هر یک از طرفین تخاصم تلاش می کنند به هر شکل ممکن و با استفاده از هرگونه ابزار و روش جنگی بر دیگری غلبه پیدا کند زیرا هدف پیروزی و نابودی دشمن است اما اسلام بر اینکه خط بطلان کشید و چارچوب انساندوستانه در صحنه نبرد جراحی کرد ؛به طوری که رزمنده مسلمان در انتخاب سلاح آزاد نیست و کاربرد برخی از آنها از جمله سلاح سمی و شیمیایی در جنگ ممنوع است .

پیامبر اسلام نیز از انداختن سم علیه دشمنان نفی می کرد. بر مبنای همین رویکرد امام خامنه ای می فرماید به اعتقاد ما افزون بر سلاح هسته‌ای و دیگر انواع سلاح‌های کشتار جمعی نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می‌شوند. ملت ایران که خود قربانی کاربرد سلاح شیمیایی است بیش از دیگر ملت‌ها خطر تولید و انباشت این سلاح‌ها را احساس می‌کند و آماده از همه امکانات خود را در مسیر مقابله با آن قرار دهد اما کاربرد این سلاح‌ها را حرام و تلاش برای موضوع بخشیدن ابنا بشراز این بلای بزرگ را وظیفه همگان می دانیم.

5-رعایت تناسب در فعالیت‌های نظامی

پیروز شدن بر دشمن به هر طریق ممکن یکی از استراتژی های پذیرفته شده در تاریخ جنگ هاست؛ اما اسلام در دستورالعمل‌های دقیق و مشخصی برای مسلمانان در خصوص رفتارشان در منازعات مسلحانه ارائه داده که از جمله و رعایت اصل تناسب در فعالیت‌های نظامی از دیدگاه امام راهبرد پیروز شدن بر دشمن به هر طریق ممکن منع شده است لذا تأکید می‌کنند حملات نباید به گونه‌ای باشد که سبب از بین رفتن افراد عادی و تخریب اموال آنها شود زیرا هدف از مناسبات در هم شکسته شدن مقاومت دشمن از و دشمن وسیله عمده مقاومت به شمار می‌رود از این رو هنگام عملیات نظامی غیرنظامیان و اموال غیر نظامیان باید در امان باشند.

6-رعایت ضرورت نظامی در اقدامات نظامی

یعنی از ضرورت نظامی در فعالیت‌های نظامی به این مفهوم اشاره دارد که هر اقدام نظامی بایستی دلایل و شواهد توجیهی کافی همراه داشته باشد و لذا فعالیتی که فاقد این دلایل باشد ممنوع است به طور معمول نیروهای نظامی به صورت منظم انجام عملیات نظامی خود با طرح ریزی برنامه ها و فرماندهی مزاجم عمل می‌کند اما در برخی موارد در زمان نبرد و به دلیل ضروریات مبارزه اقداماتی در خارج از چارچوب طرحهای برنامه ریزی شده به وقوع می‌پیوندد یعنی چون زمان کافی را برای تدبیر لازم ندارند ممکن است استناد این است که جنگ را به داخل شهرها و خانه‌ها بکشاند و صدماتی را به ایران نظامیان وارد کنند مکتب اسلام هرگز هر اقدام نظامی را با مزیت نظامی قابل توجیه نمی‌داند بلکه ضرورت نظامی در نبرد را در انقیاد ارزش‌های انسانی قلمداد می کنند.

7-حفاظت از محیط زیست

نابودی تمام عیار محیط زیست یکی از نتایج دیرینه و شاید پیامد گریز ناپذیر جنگ است . نگاهی گذرا به تاریخ جنگ ها این موضوع را نشان می‌دهد که متاسفانه طرفین مناقشات به منظور کاستن توان رزمی و به زانو درآوردن دشمن به دفعات مکرر به ضایع کردن مواد غذایی تخریب کشتزارها و تاسیسات آبرسانی و نابودی احکام اقدام کرده‌اند.

با توسعه و پیشرفت علم و فناوری در نیمه دوم قرن بیستم و گسترش آن در حوزه تسلیحات نظامی به ویژه سلاح‌های کشتار جمعی محیط زیست با تهدید جدی مواجه شد؛ زیرا این سلاح‌ها از نظر قدرت و توانایی تخریب کنندگی از بالاترین توان تخریبی برخوردار شدن از این رو به کار گیری این دست تسلیحات در جنگ خسارات شدید تر و گسترده تری را متوجه محیط زیست کرد .

برای مثال می توان به استفاده از بمب اتمی از سوی آمریکا علیه مردم ژاپن در سال ۱۹۴۵ و کاربرد سلاح‌های شیمیایی از سوی دولت پستی عراق علیه ایران طی جنگ تحمیلی اشاره کرد قرآن به منزل یک اولین منبع حقوقی اسلام برای محیط زیست اهمیت زیادی قائل شده و در بسیاری از آیات به آن تاکید کرده است.

8-محبت و مهربانی

در جنگ هر فرد مسلحی که در اقدامات مسلحانه مشارکت داشته و به دست رزمندگان افتاده اسیر نامیده می‌شود. در جنگ تحمیلی هنگامی که نظامیان عراقی اسارت رزمندگان در آمدن امام خمینی با تاکید بر رفتار مهربانانه و محبت آمیز با اسرا و عدم خشونت و آزار به آنها در مناسبتی آنان را مهمان جمهوری اسلامی قلمداد کردند؛ که جایگاه مهمان در اندیشه ایرانی و اسلامی بسیار مشخص است و این نشان از اوج احترام به حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در اندیشه امام خمینی می باشد .

مطلب پیشنهادی

نتایج و دستاورد وبینار سازمان ملل درباره محیط زیست و توسعه

مجمع عمومى سازمان ملل در سال 1989 تصمیم گرفت که به منظور شناساندن مفهوم توسعه …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


− 5 = دو