جشن نوروز در میان ملت ها و فرهنگ های مختلف

به گزارش سلام نیوز عید نوروز یکی از جشن‌های مشهور ایران باستان است که مردم ایران با فرا رسیدن سال نو آن را برگزار می‌کنند و این عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند.علاوه بر ایرانیان بسیاری کشورهای منطقه و جهان نیز که از دیر باز با ایرانیان نبادلات و ارتباط داشتند این جشن را در کشورهای خود برگزار می کنند که به چند نمونه  آن اشارتی خواهیم داشت:

تاجیکستان

جشن سنتی نوروز در این کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیکستان نوروز را به هم شادباش می‌گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن‌های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.

بسیاری از نوزادانی که روز 20 یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، نوروز یا نوروزشاه یا نوروزگل نام می‌گیرند.

آیین‌های نوروزی تاجیک‌ها به آن سبک که در کشور ما ایران برگزار می‌شود مقداری تفاوت دارد.

در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو روز تجلیل می‌شود. نوروز در این کشور به نام جشن بزرگ معروف است.

جشن بزرگ نوروز در تاجیکستان به شکل دسته جمعی و در دو سه روز اول خلاصه می‌شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده و در این مکان، بخصوص روز اول برنامه‌های مختلف فرهنگی‌؛ هنری و ورزشی اجرا می‌شود.

دکتر علی اصغر شعردوست سفیر سابق ایران می گوید که با وجود تلاش‌های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیکان از فرهنگ و آیین‌های خود از جمله نوروز، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این کشور جشن نوروز را بسیار محترم می‌شمرند.

 تاجیکان از دیرباز نوروز را مقدس می‌دانند و با دعا و نیایش های ویژه که در رسوم گل گردانی، سمنوپزی و کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می‌روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل‌های نرگس، سیاه گوش و گل‌های بهمن خبر می‌دهند.

علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیکستان، تاجیکان آیین‌های نوروزی را به خصوص در شهرهای خجند و بدخشان برگزار می‌کنند.

خانه تکانی یا جاروب بندان یکی از این آیین‌هاست که معمولاً روز 19 مارس برگزار می‌شود. اشیای خانه را به تمام بیرون می‌برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه ها می‌زدایند، پشت بام‌ها را می‌روبند و هزار-اسپند دود می‌کنند.

زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه های گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد.

درحالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه هستند، مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با کارد روی آنها گل می‌تراشند. سپس شاخه‌های آراسته را با ندای ˈشاگون بهار مبارک!ˈ وارد خانه می‌کنند و در سوراخ‌های پنج ستون خانه استوار می‌کنند.

در روز نوروز دختران جوان با لباس‌های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تاب می‌بندند و تاب بازی می‌کنند. درحالی که یکی مشغول تاب سواری است، دیگران دف می‌زنند و سرودهای نوروزی می‌خوانند و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیش گویی می‌کنند.

یکی دیگر از آیین‌های نوروزی در تاجیکستان کلا غزغز است. کودکان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال روسری می‌بندند و گروه گروه کو به کو می‌گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه های مردم سر می‌زنند. در جریان این آیین برخی به خواسته‌های دیرین خود می‌رسند اما برای برآورده شدن خواسته‌شان این افراد باید روسری خود را به گونه ای بر فراز خانه‌ها پرت کنند که از راه ˈروزنه ˈ واقع در مرکز سقف خانه های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیفتد.

آن گاه آن فرد خوش اقبال می تواند با ندای بلند ˈای پدر، برخیز، نوروزی بیارˈ از صاحب خانه ارمغان نوروزی بخواهد. در گذشته خواسته ها فروتنانه بود و به شیرینی و حلوا محدود می‌شد. اما اکنون برخی ترجیح می دهند تلفن همراه و دستگاه ضبط صوت و چیزهایی از این دست هم بخواهند.

شماری هم چه در گذشته و چه اکنون با استفاده از این فرصت از دختر خانواده خواستگاری می‌کنند.

در شب نوروز در مزار بزرگواران که در بدخشان تاجیکستان آستان گویند، آتش روشن می کنند و مردم به زیارت مزارها می روند و سنگ آتش را سه بار می بوسند و به دیده ها می مالند. این آیین می تواند بازماندۀ رسم زرتشتی فروردینگان باشد که اکنون هم در میان زرتشتیان معمول است و بخشی از فرهنگ مورد پذیرش عمومی نیست.

براساس تصمیم شهرداری شهر ˈدوشنبهˈ پایتخت تاجیکستان، از نوروز سال1395 در سفره‌های نوروزی این کشور علاوه بر ˈهفت سینˈ و ˈهفت شینˈ ، ˈ هفت میمˈ نیز چیده شده است.

افغانستان

جشن نوروز در افغانستان پیشینه دیرین و کهن داشته است. نوروز از هزاران سال بدین سو در افغانستان تجلیل می شود که متاسفانه در مورد چگونگی و زمان پیدایش نوروز در افغانستان اسناد موثق در دست نیست اما عمر آن را عده ای، هم اندازه پیشینه اقوام آریایی می دانند.
سفرهای نوروزی و میله گل سرخ یکی از برجسته ترین و با شکوه ترین آیین های نوروز در افغانستان می باشد، میله گل سرخ در مزار شریف در مدت چهل روز برگزار می شود که سبزه لگد کردن، بخشی از میله گل سرخ می باشد.
بلند کردن جهنده زیارت سخی، برگزاری مسابقات ورزشی و جشن دهقان در روزهای نوروز از دیگر آیین ها و فرهنگ نوروزی در افغانستان می باشد.
بازی ها و سرگرمی های نوروزی یکی از مهمترین ویژگی های روزهای اول سال و جشن نوروز در افغانستان می باشد.

بزکشی، کشتی پهلوانی، تخم مرغ جنگی،گودی پران بازی، چهارمغز بازی،کبک جنگی و خروس جنگی از بازی ها و سرگرمی های نوروزی در میان مردم افغانستان می باشد.
در مورد خوارک های ویژه نوروزی باید گفت که مردم در افغانستان برای روزهای نوروز به ویژه شب سال نو اقدام به پخت غذاهای خاصی می کنند، معمولا غذای سبزی چلو در این شب پخته می شود، نانوایی ها نیز دراین روزها نوعی کلچه می پزنند که به آن کلچه نوروزی می گویند و فقط در نوروز پخته می شود.
البته گفتنی است که جشن نوروز در ولایت های افغانستان تقریبا به طور یکسان برگزار می شود اما در برخی از ولایت ها با سنت های جدا گانه ای نیز همراه می باشد.

مردم افغانستان بر این باور هستند که مزارشریف زادگاه نوروز و مقر سلطنت جمشید یا یما پادشاه پیشدادی بوده است که آن را موسس و بنیانگذار نوروز می پندارند و به همین دلیل برگزاری این جشن در مزارشریف اهمیت ویژه ای دارد.

دامنه این جشن و مراسم در شمال افغانستان بویژه مزارشریف تا چهل روز ادامه دارد که با هفت میوه یا همان هفت سین ایرانی، پختن سمنک در سه روز نوروز، سیزده بدر، میله گل سرخ و نام های دیگر ادامه می یابد.

در روز نخست نوروز مقامات بلندپایه محلی بلخ با حضور یکی از مقامات دولتی در سطح معاون رئیس جمهوری به استان بلخ سفر کرده و برای نخستین بار «جهنده» (پرچم- عَلَم) حضرت علی (ع) را با بزرگان اقوام بلند می کنند و مردم بلند کردن آن را به فال نیک می‌گیرند.

جهنده بالا در روز اول سال یعنی نوروز جشن گرفته می‌شود. اهمیت این جشن به‌اندازه‌ای است که با حضور مقامات ارشد دولتی مانند نخست وزیر، وزرا و استاندارها برگزار می‌شود. جهنده بالا یک جشن مخصوص مذهبی است و در مسجد کبود مزار شریف که به اعتقاد اهل سنت مقبره حضرت علی (ع) در آن قرار دارد برگزار می‌شود. این بزرگترین گردهمایی ثبت شده نوروزی است که بیش از ۲۰۰ هزار نفر از سراسر افغانستان در پارک مرکزی مزار شریف واقع در اطراف مسجد آبی گرد هم می‌آیند تا شاهد برافراشته شدن پرچم یا همان جهنده بالا باشند و آن را جشن بگیرند.

اسناد و مدارک تاریخی در افغانستان نشان می دهد که مراسم جهنده بالا به زمان شیبانیان می رسد که از آن زمان تاکنون در دستگاه دولتی نیز مرتبط دانسته شده و یکی از مقامات بلندپایه دولت در آن مراسم شرکت می کند.

آذربایجان

نوروز بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین جشن مردم جمهوری آذربایجان به شمار می‌رود و در میان مردم از ارزش خاصی برخوردار است. برگزاری آیین‌های عید نوروز در جمهوری آذربایجان ریشه در آداب، رسوم، سنت و تاریخ گذشتگان داشته و به این جهت در بسیاری از رسوم با فرهنگ و هنر ایرانی وجوه مشترک بسیاری دارد. تنها تفاوت موجود در آداب و رسوم جشن نوروز در آذربایجان این است که مراسم روز سیزده بدر، به‌ عنوان روز طبیعت، در این كشور رایج نیست.  

برای مثال، آیین‌های استقبال از نوروز یک ماه مانده به عید آغاز می‌شود. هرکدام از چهارشنبه‌های اسفند نامی دارند: سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب)، اد چرشنبه‌سی (چهارشنبه آتش)، توپراق چرشنبه‌سی (چهارشنبه خاک) و یل چرشنبه‌سی (چهارشنبه آخر یا چهارشنبه باد)، البته جشن‌های این روزها در شب سه‌شنبه صورت می‌گیرد. در چهارشنبه آخر سال نیز همانند مراسم چهارشنبه‌سوری در ایران، مردم در حیاط خانه‌ها یا در محله‌ها، آتش روشن می‌کنند.

پس از خاموش شدن آتش‌ها مردم بر سر سفره عید می‌نشینند .از صبح روز چهارشنبه به کنار چشمه‌ها و رودخانه می‌روند، از روی آن‌ها می‌پرند، آب چشمه به منزل می‌آورند و حتی حیواناتشان را از آب چشمه سیراب می‌کنند. انجام این مراسم در بعضی از روستاها ضروری است و از آن به‌ عنوان خیر و برکت یاد می‌کنند.

هند

جشن رنگ بازی  یا هولی ،یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین جشن‌های هند است که همزمان با نوروز برگزار می شود و نشان دهنده زنده شدن طبیعت و فرارسیدن فصل بهار و پیروزی نیکی بر بدی است. مردم از تمام طبقات اجتماعی با پاشیدن آب‌های رنگی یا پودر رنگی به یکدیگر این آیین را با شور و شادی برگزار می‌کنند.

در ایالت پنجاب، «سیک»ها مراسم «هولاموهالا» را یک روز بعد از مراسم هولی با شادمانی فراوان برگزار می‌کنند.

یکی از سرزمین‌هایی که ایرانیان بی‌شماری به آنجا مهاجرت کرده و ساکن شدند، هندوستان است. در تاریخ تقریباً ۸۵۰ ساله حکومت اسلامی در شبه قاره هند که بیشتر پادشاهان و سلسله‌ها از ایران و خراسان و فارسی‌زبانان بودند، نه تنها زبان فارسی گسترش شایانی یافت، بلکه فرهنگ ایرانی نیز در آنجا پیشرفت زیادی داشت.
در میان دیگر مراسم، اعیاد و جشن‌ها؛ عید نوروز را ایرانیان با برنامه های خاصی برگزار می‌کنند. معمولاً ایرانیان ساکن هندوستان در این زمان از سال، لباس زرد می‌پوشند که رنگ بهار و طبیعت است و جشن‌های گوناگونی بر پا می‌کنند. در طول تاریخ بین گروه های مختلف مردم پارسی ساکن این کشور در برگزاری مراسم و جشن‌ها اختلافات و تفاوت هایی ایجاد شده و هر ملتی این مراسم را طبق فرهنگ خود برگزار کرده است.
از زمان غزنویان به این سو، جشن‌های ایرانی به ویژه نوروز میان مردم شبه قاره هند به خصوص در دربارها رایج شد و این رواج در دوران تیموریان و دیگر سلسله‌های ترک به اوج رسید. یکی از عواملی که به این رواج و شیوع کمک‌ بسیار سازنده‌ای کرد، وجود پارسیان و زرتشتیان مهاجر به هند بود.

قداست نوروز برای شیعیان هندی به این دلیل است که بر اساس اسناد اسلامی، اتفاق‌های بسیاری در تاریخ پیامبران و همچنین امامان معصوم در این روز افتاده است. بر پایه این اعتقادات آفرینش جهان و خلقت آدم در نوروز انجام شده، کشتی نوح در کوه جودی آرام گرفته، پیامبر اسلام کعبه را از بت‌ها پاک کرده و مهمتر از همه اینکه غدیر خم یا معرفی حضرت علی به عنوان جانشین پیامبر اسلام (هجدهم ذی الحجه) با نوروز مصادف بوده است. به همین دلیل، بعضی مسلمانان هند روز نوروز را روزه می‌گیرند و در نیایش مخصوص این روز که نمازی دو رکعتی است، شرکت می‌کنند.
همچنین مسلمانان شیعه محل زندگی خود را چراغانی می‌کنند، قصیده‌هایی که به امام علی (ع) منتسب شده را می‌خوانند و برای او نذری می‌دهند. مسلمانان هند معتقدند که دعاهای نوروزی برای تمام سال برآورده می‌شود. این سنت‌ها در نوروز پاکستان هم مشابه است.

 کشورهای عربی

مراسم عید نوروز در سوریه از اهمیت ویِِژه­ای برخوردار است. البته عمده این مراسم توسط کردهای سوریه که به نوروز اهمیت خاصی می ­دهند، برگزار می­شود. آداب و رسوم کردهای سوریه شباهت بسیاری به آداب و رسوم کردهای لبنان دارد.

مردم کرد سوریه نیز هم­زمان با نخستین روز بهار و نو شدن طبیعت به دشت و صحرا می­روند و به جشن و پایکوبی می­پردازند.

بواسطه حساسیت­های قومی برگزاری مراسم نوروز توسط کردها زیر نظر شدید دستگاه­های امنیتی سوریه برگزار می ­شود.

کردهای سوریه نیز همانند کردهای لبنان نوروز را به دو معنا تفسیر می ­کنند. یکی به عنوان «عید آزادی» و دیگری به عنوان «عید بهار».

آنها معتقدند که شخصيتى به نام «کاوه» کردها را گرد هم آورد و آنان به رهبرى وى بر «ضحاک» ستمگر شوريدند و کاوه جزو نخستين کسانى بود که به کاخ آن حاکم بيدادگر حمله کرد و او را به قتل رساند.

بدين ترتيب کردها از بند ظلم ضحاک رها شدند و پس از رسيدن به نعمت آزادى در ارتفاعات، کوه‌ها و کوهستان‌ها به جشن و شادمانى پرداختند و با روشن کردن آتش، شادى خود را اعلام کردند.

بحرین یکی دیگر از کشورهای اسلامی است که کما بیش به ویژه بین زرتشتیان نوروز رل برگزار می کند. از آنجا که بحرین تا قبل از نیم قرن پیش جزو خاک ایران بوده از این رو بسیاری از آداب برگزاری نوروز نیز در میان برخی از اقوام مستقر در آن برگزار می­ شده است.

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که پس از استقلال بحرین حکومت متعصب آن که از سنت­های اعراب سنی تبعیت کرده و وفادار به اندیشه­ های متعصبانه پان­ عربیسم بودند، به شدت با فرهنگ ایرانی از جمله نوروز مبارزه کرده و گفته می­ شود در سال­های ابتدای پس از استقلال حتی قوانین سخت مجازات برای برگزارکنندگان سنت­های ایرانی از جمله نوروز وضع شده بود.

حکومت بحرین تلاش داشت خود را یک کشور عرب سنی معرفی کند و از این رو تنها به آداب و سنن اسلامی آن هم مختص به سنیان و نه شیعیان تن می­ داد.

در سال­های ابتدایی برخی از مردم بحرین که البته عمدتا شیعیان بودند، تلاش می­ کردند مراسم نوروز را در خانه­ های خود به دور از هیاهو و در سکوت و انزوای مطلق برگزار کنند. سفره هفت سین می­ چیدند و قرآن و مفاتیح برای دعا در کنار آینه و یک لیوان یا تنگ آب نیز بر روی سفره خود می­ گذاشتند.

برخی از مردم به خرید لباس نو مبادرت می­ ورزدیدند اما بسیاری نیز به همان چیدن سفره هفت سین بسنده کرده و تلاش می­ کردند تنها خانواده را به دور هم جمع کنند. غالبا روز نخست عید برخی از افراد به مناسبت نوروز به خانه یکدیگر رفته و به هم تبریک می­ گفتند.

به مرور زمان بواسطه فراگیر شدن سنت و فرهنگ عربی و تلاش برای زدودن فرهنگ ایرانی، سنت نوروز چندان در میان بحرینی­ها عمومیت نیافت و فرهنگ آن روز به روز در بحرین کم­رنگ­ و کم­رنگ­تر شد.