مرض بد بینی یا کیمیای ” خوش بینی دیرباور” ؛ کدام یک؟

♦به گزارش سلام نیوز به نقل از مرکز مطالعات حوزه علمیه، بدبيني و منفي نگري و سوء ظن يکي از رذايل اخلاقي و صفات رواني بد مي باشد و با اثر بدي که روي خود شخص و اطرافيانش مي گذارد، نه تنها از نظر اسلام گناه محسوب مي شود؛ بلکه زندگي را در کام انسان تلخ و غير قابل تحمل مي کند.پیامبر اسلام می فرماید: «خوش بین باشید ؛ خوش بین دیر باور.»

ما در تعامل متقابل با ديگران هستيم؛ اگر خوب درباره آن ها فکر کنيم، آن ها نيز با ما خوب خواهند بود و اگر بد درباره آن ها گمان کنيم، آن ها نيز با ما بد خواهند بود. ما حتي حق نداريم درباره خداي مهربان، بدبين و منفي نگر باشيم و اگر غير از آن باشد، هستي در برابر ما تيره و تار مي شود. افراد بدبين و منفي نگر حتي با خود نيز مشکل دارند و به زمين و زمان بد و بيرا مي گويند: «دنيا با انسان معامله متقابل مي کند، اگر بخنديد به روي شما مي خندد و اگر چين بر ابرو اندازيد، او هم مقابل شما، ابرو در هم مي کشد. اگر مهربان و صميمي باشيد، در اطراف خود مردمي را مي بينيد که همه شما را دوست مي دارند و در گنجينه دلها را به روي تان باز مي کنند.»

* نکاتي ديگر درباره بدبيني و منفي نگري

1ـ بدبيني، بد گماني و منفي نگري هم چون خوره بر جان انسان مي افتد و با مختل کردن سيستم رواني فرد او را به انواع بيماري هاي رواني چون افسردگي و اضطراب مبتلا مي سازد. «افراد بدبين از همه چيز مي ترسند و از همه کسي وحشت دارند، و نگراني جانکاهي دائماً بر روح آن ها مستولي است، نه مي توانند يار و مونسي غم خوار پيدا کنند و نه شريک و همکاري براي فعاليت هاي اجتماعي، و نه يار و ياوري براي روز درماندگي.» [2]

2ـ اين گونه افراد، چون داراي تفکر غلط و منفي هستند، ناگزير در تعاملات اجتماعي و زناشويي از کلمات و الفاظ منفي، نادرست و زشت استفاده کرده و به طور ناصحيح و نابهنجار رفتار مي کنند؛ در نتيجه دوستي ها را به دشمني ها تبديل کرده و اطرافيانشان را از خود رنجانده و دور مي کنند. پس ريشه خيلي از صفات رذيله و بد مثل: غيبت کردن، مسخره کردن، تجسس کردن در زندگي ديگران، لقب زشت به ديگران دادن و…. در همين صفت سوء ظن مي باشد.

3ـ پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «بزرگترين گناه کبيره، سوء ظن و بدبيني به خداوند است.»خداوند متعال در حديث قدسي مي فرمايد: «من بر طبق ظن بنده خود رفتار مي کنم؛ اگر حسن ظن داشته باشد، همان ظنش را محقق مي سازم، و اگر هم سوء ظن داشته باشد، مطابق ظنش با او رفتار مي کنم.»

* درمان بدبيني و منفي نگري

1ـ آگاهي از مشکل اخلاقي خود و قابل تغيير بودن آن؛     کسي که از ريشه مشکلات خود خبر ندارد و نمي داند که منفي نگر و بدبين است، اصلاً به درمان آن اقدام نمي کند. چنان چه واقعيت را بپذيريم که شخصيت ما سازماني باز و گشوده است و امکان تغيير و تحول در آن وجود دارد؛ در اين صورت است که در ريشه کن شدن صفات شخصيتي و اخلاقي خويش تلاش خواهيم کرد. پس بدانيد که اگر اراده کنيد مي توانيد اين مشکل خود را درمان کنيد.

2ـ بالا بردن سطح شناخت و معرفت؛     به هر ميزان که شناخت آدمي از موضوعات، کامل تر و عميق تر شود، موجب ايجاد بينشي واقع بينانه و شفاف تر مي گردد. شناخت و معرفت خدا نيز موجب خوش بيني و حسن ظن به او خواهد شد.

3ـ تمايز بين «حادثه» و «تفسير حادثه» با رويکرد ما به زندگي، محصول و برآيند تجربيات گذشته ماست، ولي اين اشتباه است که تجربيات تلخ و منفي گذشته مان را به رويداد هاي جديد هميشه تعميم دهيم. بايد ميان «حادثه» و «تفسير حادثه» تفاوت قائل شد؛ مثلاً حادثه مشابهي را دو شخص به گونه متفاوتي تعبير و تفسير مي نمايند، يکي به لحاظ خوش بيني، برداشت مثبت و سازنده اي از مسأله دارد و ديگري به حسب بدبيني، تلقي ناگواري از همان واقعه دارد.

نويسنده اي حالات دو زنداني را شرح مي دهد که هر دو در يک زندان بسر مي بردند. و مدت محکوميت شان نيز يکسان بود، ولي يکي از زندانيان از پنجره زندان به بيرون و آسمان پرستاره در دل شب مي نگريست و اميد و حرکت را با خود زمزمه مي کرد، و ديگري از پنجره زندان به جوي آب و کوچه اي پر گل ولاي مي نگريست و به خويشتن، يأس و نا اميدي تلقين مي نمود.

4ـ تزکيه نفس و پالايش فکر و ذهن؛   سيستم ذهني فرد بدبين، به گونه اي است که خود را بد و گنهکار نمي بيند؛ بلکه ديگران را بد تحليل مي کند. در حالي که مشکل در نفس سرکش و ذهن غلط اوست. امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «شخص بد، گمان خير به کسي نمي برد؛ زيرا کسي را نمي بيند، مگر به اوصاف خودش.»[6] بنابر اين اگر انسان نسبت به خداوند و خلق او نظر خير و نيک ندارد، به اين علّت است که در خود فضيلتي نمي بيند؛ از چنين انساني گمان خيري انتظار نمي رود مگر خود را اصلاح نمايد و سيستم ذهني اش را تغيير دهد. قبل از اين که به ديگران شک کند، به ديد و فکر خود شک کند.

5ـ مقابله با آثار بدبيني؛    چنان که اشاره کرديم سوء ظن خود باعث بروز برخي از رذايل اخلاقي مي شود. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «به درستي که ترس و بخل و حرص غريزه هاي واحدي مي باشند که آن ها را سوء ظن جمع کرده است.»پس اگر بتوانيم با خودسازي اين صفات را از خود ريشه کن کنيم، به درمان بدبيني کمک خواهد کرد.

6ـ خودداري از تجسّس و تحقيق؛    کمتر کسي پيدا مي شود که فکر منفي و گمان به سراغش نرود؛ اما مهم، مديريت آن ها، نحوه برخورد و واکنش در مقابل آن است. امام علي ـ عليه السلام ـ در اين باره اين گونه راهنمايي مي کند که: «هرگاه گمان نمودي، پيرامون آن جستجو و تحقيق نکنيد.»

7ـ دوري از خودخواهي و تکبر؛    بايد به خود تلقين کنيم که نه تنها ديگران بد نيستند، بلکه شايد روحيات عالي تر و برتر از ما نيز داشته باشند.

8ـ توقعات خود را از ديگران کاهش دهيد؛ و رضايت از زندگي، خود و ديگران را تمرين کنيد.

9ـ احتمال سازي و حمل بر صحت کردن اعمال و رفتار ديگران؛ از پيش داوري و زود قضاوت کردن بي حساب اجتناب کنيد و رفتار و کردار آن ها را حمل بر نيکي کنيد. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «براي گفتار و کرداري که از برادرت سر مي زند، عذري بجوي و اگر نيافتي، عذري بتراش.»

10ـ با تمرين و تلقين به خود، افکار منفي را از خود دور کنيد و سعي کنيد فکر هاي مثبت به ذهنتان خطور کند؛ با الفاظ روح بخش با خود نجوا کنيد و تلاش کنيد هميشه خوبي ها را ببينيد، نه بدي ها را!

11ـ صبر و گذشت داشته باشيد و از عيب ها و خطاهاي ديگران چشم پوشي کنيد و آن ها را بپوشانيد.

12ـ اميدها را در دلهايتان زنده نگه داريد، چرا که فقدان احساس اميد و اعتماد، انسان را در تاريکي و وحشت بدبيني قرار مي دهد؛ سرمايه اميد، نشاط و شادابي، رضايت از زندگي مثبت انديشي و آرامش است.

13ـ از افراد منفي نگر و بدبين دوري کنيد و با آن ها همنشين نباشيد؛ چرا که خواهي ـ نخواهي ريشه بدبيني را در دلهايتان مي کارند؛ بلکه با افرادي که از شخصيت قوي و مطلوب و مثبت انديشي برخوردارند، معاشرت کنيد.

14ـ توکل به خدا داشته باشيد؛ نيتتان را در هر کاري خالص و خدايي کنيد؛ و در اين راه با ذکر و دعا از خدا ياري بطلبيد و بخوانيد: «الهي لم اسلّط علي حسن ظنّي قنوط الاياس، و لا انقطع رجائي من جميل کرمک؛ معبودا! نوميدي يأس را به خوش گمانيم مسلّط نساز، و اميدم از زيبايي کرمت نَبُرّد!»

تذکر: بدبيني در موارد شدت آن از اختلافات رواني محسوب مي شود، که براي درمان به کار روان شناسي و روان درماني نياز است و بايد به روان شناس باليني مراجعه شود. اضطراب و افسردگي مي توانند منشا بسياري از بدبيني ها باشند.