جایگاه والای زنان در فرماندهی و جایگزینی پادشاهان در فرهنگ ایران

دکتر امینه سیاوش نسب*:در ایران باستان زنان به عنوان یکی از متمدن ترین اقوام جهان دارای جایگاه بسیار بالا و مقامی بس ارجمند و محترم بوده اند. ایرانیان همچون بسیاری افکار خرافی دیگر ، زن را پایین تر ، از جنس دیگر و ننگ و ناکامل نمی دانستند بلکه او را مقدس و پاک که لازمه حیات و مادر و مربی نسل بشر است دانسته و مقام او را ارج نهاده اند.
زنان در طول تاریخ ایران دارای جایگاه و ارزش بوده اند تا آنجا که در کتاب مقدس ایرانیان هیچ مردی از لحاظ اخلاقی و مذهبی بر زنان ارجحیت ندارد  و شعار اصلی یعنی گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک برای مردان و زنان توصیه شده است . خصایل زن خوب ، پارسا و با عفت شعار اصلی ایرانیان بوده است.
 زن در ایران قبل از اسلام نیز در دوره ساسانی جایگاه بسیار بالایی داشته و به عنوان یکی از اعضاء مهم جامعه در مسایل مختلف شرکت می کرده است به گونه ای که گاه تصمیم گیریهای نهایی را در تاریخ ،زنان صاحب مقام با یکدیگر انجام داده اند . تا جایی که چند تن از پادشاهان ایرانی زن بودند و جایگزین شاهان مرد شده اند؛ که از جمله آنان “آذر میدخت”دختر خسرو پرویز را می توان نام برد.
بررسی جایگاه زن در ایران باستان و در دورهء هخامنشی که به نوعی دورهء آغاز شکل‌گیری سرزمین آریایی‌هاست، نشان‌دهندهء سطح والای فکری مردمان آن روزگار است. زن در ایران باستان به معنای واقعی در هر مکان و زمان به طور برابر در فعالیت‌های اجتماعی شریک مرد بوده و حتی در جهت قوانین دینی می‌توانست به درجه‌ای در مقام بالای مذهبی که لازمهء آن، فراگیری علوم دینی تا بالاترین مرحلهء آن بود، برسد.
زنان ایران باستان می توانستند در سرودن یسنا و برگزاری مراسم دینی با مردان شرکت کنند یا خود به انجام اینگونه کارها بپرداند .می توانستند به راحتی به شغل وکالت و قضاوت مشغول شوند .

زنان در ایران باستان دارای آنچنان ارزش و شخصیتی بودند كه حتی در میان ادیان جایی باز كرده بودند و بزرگ و ستودنی قلمداد می شدند

زنان در ایران دارای آنچنان ارزش و شخصیتی بودند كه حتی در میان ادیان جایی باز كرده بودند و بزرگ و ستودنی قلمداد می شدند ، چنانچه چند روز به بهانه مختلف از سال به نام روز زن نامگذاری شده است.
مردم ایران روز پنجم اسپندارمد “اسفند ” را جشن می گرفتند و به آن عید زن و عید خیروبرکت می گفتند ، در این روز مرسوم بود كه مردان باید برای زنانشان هدیه هایی ارزنده تهیه کرده و به آنان تقدیم کنند كه تقدیر و تشكری از زحمات زن و تدبیر در امور منزل محسوب می شد.
رفتار مردان نسبت به زنان در ایران باستان همیشه با نزاکت بود وهرگز نسبت بدان ها بی ادبی و توهین روا نمی داشتند و این از سوی فرهنگ برتر جامعه مصداق گناهی بود که فرد گناهکار را در مرتبه پایین تر و نازل اجتماعی قرار میداد . زن چه در زندگی خصوصی و چه در زندگی اجتماعی از آزادی کامل برخوردار بود و در انتخاب همسر بسیار مختار و ازاد بود و به تدبیر و عقل و تفکر او بر اثر احترام و تربیت بهایی خاص داده میشد. 
در ایران  زنان همچون مردان می توانستند فنون نظامی را یاد بگیرند و رهبری و فرماندهی سپاهیان را بر عهده بگیرند.بانو آرتمیس که فرمانده سپاهیان ایران در برابر یونانیان بود ,گردآفرید که مرزدار ایران بود و در برابر سهراب صف آرایی کرد .
زیبایی تمدن ایران و فرهنگ انسانی اش در اینجا بیشتر آشکار می شود که زنی ایرانی دارای شخصیت حقوقی و برابر با مردان بوده و می توانسته به شغل وکالت و قضاوت دادگستری بپردازد و حتی بر مسند قضاوت بنیشیند .

بررسی جایگاه زن در ایران باستان و در دورهء هخامنشی که به نوعی دورهء آغاز شکل‌گیری سرزمین آریایی‌هاست، نشان‌دهندهء سطح والای فکری و فرهنگی و شعور اجتماعی مردمان آن روزگار است.

این زیبایی تمدن دیدن چهره های درخشان از زنان ایرانی که بر جایگاه والای شاهنشاهی ایران تکیه زده اند نمایانتر می شود.چهره هایی همچون هما , آذرمیدخت , پوراندخت و دنیک و نیز چهره های مشهوری که فرماندهی یا شاهنشاهی سپاهیان ایرانی را بر عهده داشته اند.
اما مشهورترین نمونهء تساوی حقوق زنان و مردان در ایران باستان، اجازهء انتقال سلطنت از پادشاه مرد به خواهر یا دختر وی بود. آخرین پادشاه مادها آستیاک دارای فرزند پسر نبود، و دختر آستیاک کسی نبود جز شاهزاده ماندانا، مادر کوروش کبیر. که همین مسئله در انتقال قدرت به کوروش نقش مهمی را بازی کرد.
در این اثر تلاش بر این بوده است که زن ایرانی را که هفت هزار سال تمدن و فرهنگ را پشت سر گذاشته تا آنکه شخصیت امروزین خود را بدست آورده است، بشناسیم و بدانیم زمانی که در دنیا زن تحقیر و حق و حقوق آن پایمال و لگدکوب می‌شده است در ایران زمین با الهام از باورهای دینی و فرهنگ غنی ایرانیان حقوق زن رعایت می‌گردیده و زن از احترام و عزت خاصی برخوردار بوده است.

*دکتری مردم شناسی