سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دیجیتالی ؛ راهی نوین در فضای شبکه‌ای امروز

طاهره جهان پرور: فضای مجازی شیوه نوینی برای برقراری روابط اجتماعی  است که در تمام زوایای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع نفوذه کرده است . فضای مجازی یا سایبراسپیس  مفهومی متداول  از دهه 1980  است که برای توصیف فناوری دیجیتالی  به هم پیوسته  و در عین حال گسترده رواج یافت.«فضای مجازی» می‌تواند بسیاری از ایده‌ها و پدیده‌های نوظهور را مطرح  کند. تغییرات بنیادین در ساختارهای کلان جوامع به گونه ای است که با مفاهیم جدیدی مانند جامعه مجازی،  فضای مجازی و فرهنگ دیجیتال مواجه ایم که ادراک صحیح ما را از جهان واقعی بدون درک جهان مجازی میسر نمی کند(عاملی، 1386: 45).

لذا، افراد و گروه های مختلف اجتماعی و سیاسی در این فضا گردهم آمده اند، تا از  نقاط مختلف جهان با یکدیگر در ارتباط باشند. فضای تقریباً نوظهور دیجیتالی زمینه بسیاری از  ارتباطات و تعاملات را فراهم  ساخته  و فناوری های نوین ارتباطی در سایه این ارتباطات افقی با بهروه وری از اینترنت و سایر شبکه های ارتباطی، فرایندی ارتباطی خودگردان را میسر ساخته است(کاستلز، 1396: 12).

جوامع جهانی و  به تبع آن جامعه ایرانی ارتباطات گسترده ای را با تمامی افزارهای مرتبط با فضای دیجیتال برقرار کرده و میلیون ها نفر با  ویژگی ها و ایده های  متفاوت به عنوان کاربر در این فضا اشتغال دارند. تغییرات اجتماعی و فناورانه، ما را به این نتیجه می رساند که باید الگوهای پیشین مواجهه با مسائل فرهنگی متناسب با دوران پیش از انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات را(فیروزآبادی، 1396: 115)

مورد بازنگری جدی  قرار دهیم. در عصر دو فضایی شدن جهان(عاملی، 1382) و وضعیتی که رابرتسون آن را فشردگی جهان و هاروی آن را فشردگی زمان و مکان می نامد(مهدی زاده، 1391)؛ متغیرهای آن شامل سرعت، دسترسی پذیری دائمی، امکان ارتباطات و تعاملات هم زمان، هایپر تکست و هایپرلینک، فرامکان و فرازمان، همه جا حاضر و چندرسانه ای شدن است(عاملی ، 1396: 101). 

ون دایک (1384) معتقد است که در فضای مجازی جوامع مختلف شبکه ای شکل می گیرد که تدریجاً جایگزین جامعه مجازی و تعاملات و شیوه سازمان دهی اصلی و ساختاری  جامعه مدرن هستند. و این جامعه مجازی که  ساختار اجتماعی آن بر اساس شبکه های اجتماعی و به کمک فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی شکل گرفته، نیز از فرهنگ مجازی  در جریانهای جهانی برخوردار می شود(کاستلز، 1380: 433).

در طی دو سال گذشته، ظهور ویروس  کرونا و بروز شرایط خاص  و ویژه این دوره، جامعه را بیش از گذشته به سمت قضای مجازی متمایل کرد و انجام بسیاری از امور در بستر فضای مجازی و اینترنت  به یک فرهنگ در جامعه امروزی تبدیل گردید. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که در راستای شناساندن اسلام ناب، انقلاب اسلامی،  وجه تمایز جمهوری اسلامی ایران و فرهنگ و تمدن اسلامی – ایرانی در جوامع دیگر و گسترش و تحکیم همگرایی و پیوندهای اسلامی در تلاش بوده است با استفاده از رویکردهای دانش بنیان و آینده نگر از طریق بازمهندسی روابط فرهنگی بین المللی هدایت،  راهبری و هماهنگی راهبردهای روابط فرهنگی را عملیانی نموده و نقش مؤثر خود را در شکل گیری مدیریت و معماری ِساختار نوین روابط فرهنگی بین المللی و نهضتی  متناسب با مقتضیات روز در عرصه بین الملل فراهم نماید، به تبع این شرایط و بمنظور توسعه تعاملات فرهنگی بین المللی باید فضایی را  برای مخاطبان  فرهیخته و صاحب نظربا حضور کارشناسان مربوطه برای ارائه ایده ها فراهم کند تا امکان تبادل اطلاعات و توسعه روابط فرهنگی  در فضایی که نمایندگان فرهنگی و کارشناسان در آن  حضور دارند، فراهم شود.

لذا  سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی باید در قالب  فضای مجازی این امکان گفتگو و تبادل نظر را شکل دهد. در سازمان مجازی،  «حضور همگانی در تولید و  توزیع محتوای فرهنگی متناسب با وضعیت فکری کشورها»، ضمن مصرف بهینه زمان و انرژی به ارائه  پیشنهادها و انتقادها پرداخته و با مشارکت بیشتر کاربران رو به رو خواهیم بود. تعامل با طیف وسیعی از مخاطبین، تسریع در انجام امور و رویدادهای دیپلماتیک فرهنگی، ایجاد و افزایش فعالیت های سایبری دراستفاده بیشتر از ظرفیت های دیپلماسی تسهیل رصد و ارائه گزارش درباره تحولات بین المللی در مقابله با ایران هراسی و معرفی  تمدن نوین اسلامی، معرفی آرمانهای جهانی و نقش آفرینی در شکل دهی به هنجارها و نهادهای ذی ربط بین المللی و بهره گیری از دستاوردهای جهانی  و تسهیل انقال فناوری های مرتبط با فضای مجازی به کشور بخش مهمی از شیوه عملکرد در قالب دیپلماسی دیجیتالی سازمان فرهنگ برای ارائه تصویر حقیقی ایران اسلامی در عرصه های بین المللی است.

فضای مجازی ظرفیت‏های بیشتری برای جمع آوری، تجزیه وتحلیل و مبادلۀ گزارش ها میان نمایندگی‌های دیپلمات فراهم می‌ سازد. به علاوه، با در نظر گرفتن تولید وانباشت اطلاعات در فضای مجازی، فراهم کردن زمینه‌های دسترسی و بهره مندی از این ظرفیت می‌تواند در پیشرفت جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار باشد. استفاده از ظرفیت های فضای مجازی توسط دستگاه دیپلماسی فرهنگی در حوزه بین الملل، ورود این دستگاه را به دیپلماسی مجازی و تعامل با مخاطبان جهانی فراهم می کند، مشروط بر این که برای اثرگذاری بیشتر در فضای مجازی باید ویژگی های این فضا را شناخت و متناسب با آن برنامه ریزی کرد.

با فعال کردن فضای مجازی، كنشگران بين‌المللي با يكديگر رقابت و همكاري مي‌كنند و در آينده قدرت سایبری دست كساني  خواهد بود كه سريع‌ترين سازگاري را با واقعيت‌ها و فرصت‌هاي دنياي به هم پيوسته فضاي مجازي بپذيرند و آن را به كار گيرند. با توسعه فضای مجازی فضایی مناسب براي تحول روابط میان  فرهنگها  در چارچوب کنشهاي متقابل افراد در فضاهاي مجازي، مباحث آنلاین در اتاقهاي گفتگو، گروهها یا سرویسهاي خبري، وبلاگها و… شکل میگیرد و ارتباطات جمعی یک طرفه پایان مییابد.

در دنیاي امروز که از آن به عصر ارتباطات و اطلاعات یاد میشود، تکنولوژيهاي نوین ارتباطی با بسط و گسترش بزرگراههاي اطلاعاتی و استفاده از فناوری های ارتباطی درجهان، اثرات قابل توجهی بر رفتارهاي کنشگران فرهنگی گذاشته که این اثرات را میتوان در بخشهاي اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و بسیاري دیگر مورد بررسی قرار داد. بخشی قابل توجهی از قدرت در صحنه روابط بین الملل و محیط ملی کشورها تابع میزان تولید و افزایش اثرگذاري بر رقیبان و قدرت فرهنگی، روانی و هنجاري دیگران است.