چیستی و ماهیت شادی در قرآن و روایات
7 اردیبهشت 1400
اخبار, فرهنگ و هنر
با دوستانتان به اشتراک بگذارید
♦به گزارش سلام نیوز شادی در قرآنکریم جایگاه ویژهای دارد و بهگونههای متفاوتی قرآن آن را تایید و بر آن توجه میکند؛ اسلام شادی بیهوده و عبث را تایید نمیکند، بلکه شادی سازنده و همراه با اهداف الهی و انسانی را میپذیرد.
فرح، انبساط قلب به لذتی گذرا است و احساس سبکی و زنده دلی قلب است. قرآن حتی گاهی امر به شادی میکند و میفرماید «بگو به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند.»در مقابل، محدودی شادی را چنین مشخص میکند که شادی همراه با غرور و خود برتربینی مذمت و نکوهش میشود.
فرح و شادمانی پسندیده
مقصود از فرح و شادمانی پسندیده، شادمانی به فضل و رحمت الهی است. این نوع شادی را قرآن تایید و به آن امر میکند و میفرماید: «بگو به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند که این از همهی آنچه گردآوری کردهاند، بهتر است.»
فضل، چیزی است که زائد بر حد اعتدال باشد و هر بخششی را فضل گویند که بر عطاکننده لازم نباشد. بهعبارتی، اگر فرد بهدلیل کارهای صالح و خیرات خویش شادمان است، بهسبب کاری نیست که انجام داده، بلکه بهعلت فضلی است که توفیق انجام کار خیر را بر او داده است؛ در اینصورت، شادمانی توحیدی و پایدار است. اگر کسی وسعت فضل الهی را بداند، غم و غصه از دل او میرود و هیچگاه نگران نیست. چنین کسی خود را محتاج دیگران نمیبیند و در همهی پیشامدهای زندگی، اعتقاد او به گنجینههای تمام نشدنی فضل و رحمت الهی است. بنابراین ریشهی غم و غصه، جهل به پروردگار و فضل و رحمت است.
عوامل مؤثر بر شادی
ازجمله عوامل مؤثر بر شادی میتوان به ایمان و اعتقاد قلبی، رضایت، مبارزه با نگرانی، تبسم و خنده، مزاح و شوخی، بویخوش، پوشیدن لباسهای روشن، حضور در مجالس شادی، ورزش، امید به زندگی، نگاهکردن به طبیعت و تفریح و سیر و سفر اشاره کرد که برای هر یک از این عوامل، مصادیق زیادی و متون روانشناسی نیز میتوان یافت.
ایمان
مهمترین عامل شادی است. نداشتن نگرانی، اضطراب و افسردگی و رسیدن به اطمینان قلبی، اساس هر نوع شادی است و این فراهم نمیشود مگر با ایمان به قدرت خداوندی که سرچشمه همه نیکیها است؛ بهطوری که در آیه ۲۷ و ۲۸ سوره رعد بیان شده است: «الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ آنان که ایمان آورده و دلهای خویش را به یاد خدا آرامش بخشیدهاند، آگاه باشند که دلها با یاد خدا آرام میگیرد.»
رضایتمندی
از راههای عمده شادزیستن، رضایت و خشنودی به قضا و قدر الهی است. مقصود از رضایت، اعتراض نداشتن به مقدرات الهی در ظاهر و باطن، به زبان و عمل است. امام علی (علیهالسّلام) میفرمایند: «به قضای خداوند خشنود باش تا شاد و راحت زندگی کنی.» در مباحث روانشناختی نیز به مسئله رضایتمندی از زندگی بهعنوان یکی از شاخصههای سلامت روانی توجه فراوانی شده است و در ارتباط آن با شادی، بررسیهای زیادی صورت گرفته است.
در پژوهشی که جـامعه آماری آن ایرانیـان مقیم کانادا بودند، همبستگی مثبت و معناداری بین رضایتمندی و خشنودی از زندگی با دینداری بهدست آمد و نشان داد تجربه نیایش و دینداری موجب افزایش خشنودی میشود و در فرد، احساس ارتباط با خداوند ایجاد میکند. همچنین گزارش شده است که داشتن باورهای مذهبی، صرفنظر از حضور در کلیسا یا مسجد، با رضایت از زندگی بهویژه در سالمندان و تحصیلکردگان، همبستگی معناداری دارد.
تبسم و خنده
شوخی و مزاح از عوامل شادی آفرین است که برای شادابی و نشاط روانی افراد، لازم و مفید است. شوخی حالتی مثبت در ذهن است و موقعی ایجاد میشود که فردی موضوعی ناهمخوان، غیرمنتظره و سرگرمکننده را بگوید. همچنین، از سنتهای اجتماعی محسوب میشود که میتوان آن را بهعنوان صنعتی قوی در پیوستگی دلبستگیهای اجتماعی قلمداد کرد.
در آموزهها و تعالیم دینی، شوخی و مزاح مورد تایید قرارگرفته و حتی شوخی و زنده دلی از ویژگیها و صفات افراد پرهیزگار به حساب آمده است. حضرت علی (علیهالسّلام) میفرمایند: «رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) هر گاه یکی از اصحاب خود را اندوهگین میدید، او را به شوخی و مزاح خوشحال میکرد. خداوند انسان شوخطبع را دوست دارد، به شرط آنکه از گناه و ناسزاگویی بپرهیزد.» همچنین پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرمایند: «همانا از همه بیشتر شوخی میکنم، اما جز حق چیزی نمیگویم.»
همینطور در جایی دیگر میفرمایند: «شش چیز نشانه مروت و جوانمردی است، ازجمله خوش اخلاقی و شوخی بدون گناه.»
برخی از مطالعات انجام شده درباره شوخی و مزاح، بیانکننده رابطه روشنی بین شوخی و شادی است. در مطالعاتی که به وسیله راچ و کارل انجام شده، همبستگی بسیار بالایی بین شوخی و شادی بهدست آمده است.
پوشیدن لباسهای روشن
استشمام بوی خوش و پوشیدن لباسهایی به رنگ روشن نیز در متون اسلامی از عوامل ایجاد شادی و نشاط عنوان شدهاند.امام صادق (علیهالسّلام) فرمودهاند: رسول الله (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند: «جامه سفید بپوشید که از بهترین رنگها است.»
در روانشناسی رنگها نیز ثابت شده است که وقتی انسان به چیز سفید نگاه میکند، انگار به آن چیز نزدیک میشود؛ اما وقتی چیزی مشکی میبیند احساس میکند از آن دور میشود.
با بهره گرفتن از قرآنکریم و روایات معصومین (علیهمالسّلام) و تحقیقاتی روانشناسی، میتوان نتیجه گرفت که لباسهای شاد در ایجاد شادی و نشاط مؤثرند.
ورزش
ورزش، تفریح و سیر و سفر، این موارد که جز فعالیتهای اوقات فراغت بهحساب میآیند، از عواملیاند که شادی و نشاط را به ارمغان میآورند. آثار ورزش در سلامت و پیشگیری از بیماریها و انحرافات و پرکردن اوقات فراغت بر کسی پوشیده نیست. ورزشهایی مثل شنا، پیادهروی و غیره فواید زیادی دارند و از همهی آنها مهمتر، افزایش نشاط و احساس توانمندی است. امام صادق (علیهالسّلام) در روایتی میفرمایند: «ده چیز باعث نشاط است، ازجمله؛ پیادهروی، سوارکاری، شنا در آب و نگاهکردن به طبیعت.»
شادی، نشاط و تفریح از جمله نیازهای روحی و فطری انسان دانسته شده است که در بسیاری از جنبه های حیاتی وی نقش موثری ایفا می کند. دین اسلام به شادی و نشاط که نیازی فطری و مورد قبول دانشمندان و نیز امامان معصوم(ع) است، نگاه ویژه دارد. قرآن کریم و روایات، مهم ترین معیارهای شادی و نشاط ممدوح را با محوریت توحید، دوری از گناه، احیای ارزشها، شاد کردن دیگران و شادی با معصومین(ع) تبیین کرده و شادمانی برای گناه، افراط در شادی، دروغ شادی آور و شادمانی کاذب را از مصادیق شادی مذموم دانسته و در نهایت، مهم ترین عوامل شادی آفرین را با تاکید بر قرآن و روایات در پرهیز از گناه و آزار مومن و اجتناب از لهو تبیین برشمرده است.
وجود آیات متعدد در قرآن کریم، سخنان پیامبر(ص) و احادیث و روایات منقول از ائمه معصومین(ع) و به طور کلی متون دینی، حاکی از اهمیت این موضوع در اسلام است. از این رو، نگاه قرآن و روایات اسلامی به نشاط و شادابی، نگاه مثبت است و با تبیین مصادیق مورد قبول، آن را از علائم مومنان و اوصاف بهشتیان بر شمرده و مذمت آن نیز به سبب تقارن با موضوعات مذموم و مکروه شریعت است.
با دوستانتان به اشتراک بگذارید