ایا تفاوت خشم مثبت و منفی را در ایجاد صلح و اصلاح اجتماعی میشناسید؟

دکتر محمد اصلانی: اگرچه این اصطلاحات – نشان دادن عصبانیت و خشم، پرخاشگری، خشونت – غالباً به جای یکدیگر استفاده می شوند، اما کاملا از یکدیگر متفاوت هستند و باید به طور مجزا مورد صحبت باشند چرا که اساسا عصبانیت و خشم دو جنبه مثبت و منفی دارد و گاه در برخی شرایط اگر فرد عصبانی نشود دارای سلامت روحی نیست. اما پرخاش به طور کل رفتار مذموم و ناپسندی است. به طور کل هر شخصی در طول زندگی بارها و بارها با عصبانیت دست و پنجه نرم کرده است. خشم یک احساس حقیقی و درونی وجود آدمی است. زمانی که خشم و عصبانیت مثبت خود را در سطوح خارجی بروز ندهیم، تخلیه صورت نمی گیرد. در این صورت فرآیند رشد آن درون بدن به شکل بیماری های جسمی یا اختلالات روانی بروز پیدا می کند لذا باید دانست که خشم نیز گاه باید کاملا بروز داده شود و تا چه اندازه باشد.

شاید شما هم دیده باشید در خیابان مردی به علت رفتار نامناسب با خانواده و همسر خود معترض باشد و در صورت تکرار عصبانیت خود را در واکنش به رفتارهای ناسالم روبرو نشان دهد یا فردی به علت دیدن صحنه های ظلم به یک فردی در خیابان یا محل کار یا هر جای جامعه و عدم حل مساله با روشهای مسالمت آمیز مجبور به استفاده و نشان دادن خشم خود باشد یا افرادی که در اثر دیدن گناه و خطری پیرامون شخصی در اجتماع خشم مثبت آنان برانگیخته شده و به دنبال ممانعت و جلوگیری از افتادن آن فرد یا افراد در دام خطر یا نجات وی باشند.  این رفتارها هم در علم روانشناسی هم درفرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی رفتارهای انسان دوستانه و ناشی از دغدغه مندی و احساسات مثبت است. چنین مواردی را به آن اصطلاحا همیت و غیرت اجتماعی میگویند و از نشانگان بلوغ روحی و فکری است. 

از سوی دیگر در جامعه رفتارهای افراطی نیز دیده میشود که به در زمره رفتارهای ناسالم اجتماعی است. مانند اینکه فردی درصدد دوستی و صلح و اصلاح مثبت باشد اما با واکنش مناسبی از سوی ما روبرو نشود. یا برای مثال فردی از ما در جامعه طلب کند به او در استفاده از کارت بانکی اش کمک کنیم اما ما با ببخشید وقت ندارم یا رفتار چراخاشگرانه و مانند این رفتارها زمینه همدلی اجتماعی را ازبین ببریم و زمینه احساسات ناخوشایند را در فرد روبرو ایجاد کنیم. 

در تمام این موارد شرط بر این است شما اول و قبل از هرچیز فرق و مرز بین رفتارهای مثبت و ضروری مثل غیرت اجتماعی و دغدغه مندی افراد و اجتناب از بی تفاوتی را با رفتار پرخاشگرانه بدانید تا بتوانید قضاوت و رفتار درستی مقابل افراد اتخاذ کنید. برای این مهم مطالعه و تعمیق و اندیشیدن و دانش بسیار کمک کننده است. 

احساس در برابر رفتار

پرخاش به عنوان رفتار منفی می تواند به رفتار های مخربی مانند شورش های شارلوتزویل بیانجامد. با این حال عصبانیت مثبت و خشم مثبت نیز می تواند مردم را به ایجاد تغییرات مثبت و سازنده تحریک کند.

بسیاری از اصلاح طلبان بزرگ مانند مارتین لوتر کینگ و مهاتما گاندی عصبانیت مثبت خود را در جهت نفع جامعه ای بزرگ تر هدایت کردند و زمینه تغییرات بسیار ارزشمند و مثبتی را در عین حفظ نظم موجود ایجاد کردند و این توازن تجربه خوبی در پیش بردن جامعه به سمت کمال خویش است.
برعکس پرخاشگری رفتاری است که به هدف آسیب رساندن به فرد دیگری که می‌خواهد از یک آسیب و خطر جلوگیری کند یا کار مثبتی انجام دهد، روی می ‌دهد.
خشونت منفی زیرمجموعه ی شدیدی از پرخاشگری است و به معنای بروز رفتار فیزیکی یا عاطفی و روانی با هدف کشتن یا ایجاد آسیب در سایر افراد است. پرخاشگری منفی به ندرت سازنده هستند و اغلب مخرب نیز عمل میکنند.

باید این ذهنیت برای ما ایجاد شود که چگونه و کجا خشم خود را به عنوان یک واکنش دفاعی و سازنده و گاه دور ساختن خطر نشان دهیم و گاه آن را مهار کنیم. برای مثال شما در جنگلی گیر کرده اید در این بین حیوان درنده ای به شما نزدیک میشود . در همان حال فردی از دور فریاد میزند و با تکه چوبی تلاش میکند شما را متوجه خطر کند یا نجات دهد و به حیوان درنده کمین کرده حمله میکند . درحالیکه اگر این کار صورت نمیگرفت شما متوجه خطر نمی شدید یا به اتفاقا راه خود را به سمت او در پی می گرفتید و دیگر خطرات. اینجا فریاد آن شخص یک عصبانیت مثبت و صحیح و به عنوان یک وسیله دفاعی در حفاظت از شما عمل کرده است و جان شما را نجات داده است. 

حال عکس این موارد نیز صادق است که در زمره پرخاش بوده و رفتار سالم روانی تلقی نمیشود. در این یادداشت تلاش شد نگاه صحیح و متوازنی به مساله بروز عصبانیت و انواع آن برای شما آورده شود که ان شاء الله در مقالات آتی ادامه خواهد داشت.