با ظفر بنگاش/ “قدرت نرم” با عقل، احساس، استعداد، درک و شعور افراد سر و کار دارد

♦به گزارش سلام نیوز مجمع جهانی صلح اسلامی در راستای برگزاری اجلاس بین المللی دیپلماسی و قدرت نرم در سیره پیامبر اعظم(ص) در اسفندماه سال جاری مصاحبه اختصاصی با آقای دکتر ظفر بنگاش، محقق مسلمان و مدیر مؤسسه اندیشه اسلامی معاصر در تورنتو کانادا انجام داده است که در ذیل به آن می پردازیم:

لطفا در ابتدا تعریفی از دیپلماسی اسلامی و قدرت نرم ارائه بفرمایید.
ظفر بنگاش:معمولا وقتی از مقوله “قدرت” سخن به میان می آید، تعریفی که اغلب اوقات مطرح می شود، معنا و مفهوم قدرت در غرب است، مانند قوای نظامی و توان اقتصادی، نفوذ سیاسی، توانایی نفوذ و تسلط بر دیگران به شکلی که موجب شود آنها به شیوه ای رفتار کنند که منافع مورد نظرآن شخص یا گروه صاحب قدرت تأمین شود. اما نباید مقوله قدرت را تنها از دیدگاه نظامی یا فیزیکی مد نظر قرار داد.

قدرت ابعاد بسیار دیگری نیز دارد.
“قدرت نرم” مقوله ای است که با عقل، احساس، استعداد، درک و شعور افراد سر و کار دارد. به عنوان مثال من در مورد مسئله خاصی عقیده خاص خودم را دارم.

من می توانم شما را به دو طریق متقاعد کنم و عقیده خودم را به شما بقبولانم. اول اینکه شما را تهدید کنم و با توسل به زور مجبورتان کنم که عقیده مرا بپذیرید. راه دوم این است که با دلیل و منطق با شما صحبت کنم و شما با فکر کردن و بررسی دلایل و شواهد به این نتیجه برسید حرف من منطقی و عقلانی است و آن را می پذیرید. این یک مثال ساده از قدرت نرم است.

اما اینکه  “دیپلماسی الهی و دینی” چیست؛
ما به عنوان مسلمان باید در چارچوب اصول و مبانی دینی و الهی زندگی کنیم و اعمال  و رفتار خودمان را با اصول و قواعد دین اسلام مطابقت دهیم. حال در عرصه برقراری روابط با دیگران، چه در سطح افراد عادی و چه در سطح ملی و بین المللی با گروه ها و کشورهای دیگر، قوانین و مقرراتی که مطابق آنها عمل می کنیم باید بر مبنای تعالیم و اصول اسلامی تدوین شده باشد.
مجمع جهانی صلح اسلامی:این اصول و مبانی پایه که چارچوب دیپلماسی الهی و اسلامی را شکل می دهند، چه چیزهایی هستند؟
دکتر ظفر بنگاش: قرآن آیات بسیار زیادی دارد که خداوند در آنها امر می کند که در رفتار با دیگران، حتی غیرمسلمانان، باید صداقت، عدالت و انصاف را رعایت کنید و با فروتنی و تواضع به گونه ای ظاهر شوید که وی را جذب کنید نه اینکه با رفتاری خشونت آمیز او را از خود برانید.
مجمع جهانی صلح اسلامی: به عبارتی قرآن امر می¬کند که با دیگران به عنوان انسان و بنده ای از بندگان خدا، فارغ از رنگ پوست، جنسیت و نژاد وثروت و قوم و قبیله به دیده احترام بنگرید.
-دقیقا همین طور است و این اصل پایه ای دیپلماسی و الگوی تعامل اسلامی است.

مجمع جهانی صلح اسلامی:همان طور که می دانیم قول و فعل رسول گرامی اسلام(ص) بر اساس فرامین خدای متعال و وحی بود و در قرآن کریم هم آیات بسیاری را می خوانیم که خداوند می فرماید :”قُل….” و پیامبر اعظم(ص) عینا کلام خدا را بیان می فرمودند. لطفا چند نمونه از این گونه آیات را که دیپلماسی و راهکار تعامل و مراوده رسول خدا(ص) را با گروه های مختلف بیان می کند، توضیح دهید.
دکتر ظفر بنگاش:یکی از بارزترین آیات در این زمینه، آیه شریفه 125، از سوره مبارکه “نحل” است. که خداوند می فرماید:
“ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ.”
در این آیه خداوند به پیامبرش فرمان می دهد که چگونه با دیگران رفتار و مراوده کند. خداوند برای توضیح این شیوه از واژه ” أَحْسَنُ” استفاده می کند که معنای بسیار عمیقی دارد. خداوند متعال در واقع امر می کند که بهترین و برترین روش و منش ممکن را در پیش گیرید که بهتر از آن وجود ندارد. به عبارتی، یک شیوه ایده آل دعوت به حق و حقیقت.
مجمع جهانی صلح اسلامی:و این روش ایده آل چه ویژگی هایی دارد؟
دکتر ظفر بنگاش:این رویکرد بر چند اساس استوار است و  زمانی که شما می خواهید بر مبنای این اصول با دیگران ارتباط برقرار کنید باید همزمان چند نکته را رعایت کنید:
نخست اینکه باید به منزلت و شرافت طرف مقابل به عنوان یک انسان احترام بگذارید و حقوق وی را به رسمیت بشناسید. دوم اینکه باید بر نقاط مشترک بین خودتان تأکید کنید نه اینکه در ابتدای کار سراغ تفاوت ها بروید و آنها را برجسته کنید.
واژه “اَحسن” در بسیاری از آیات قرآن کریم به کار رفته است و همواره بر امری فوق العاده و بسیار بهتر و والاتر از موارد معمولی دلالت می کند. به عنوان مثال دستور خداوند درباره چگونگی رفتار با پدر و مادر با واژه “احسان” همراه است. خداوند از نیکی به پدر و مادر تحت عنوان “احسان” یاد کرده است.
به عبارتی خداوند با مفهوم “جدال احسن” به پیامبرش امر می کند که با نیکوترین و زیباترین شیوه استدلال کند تا مخاطبان متقاعد شوند و رسول خدا(ص) زمانی که وارد مدینه شدند دقیقا با همین شیوه با یهودیان این شهر برخورد کردند.
مجمع جهانی صلح اسلامی: لطفا در خصوص رفتار ایشان با یهودیان و استراتژی مواجهه با آنها مثالی بزنید
دکتر ظفر بنگاش:ایشان در ابتدای ورود به مدینه با تمام قبایل عرب و یهودی آنجا پیمان می بندند. این پیمان به همه مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان تضمین می دهد که امنیت آنها تامین خواهد شد و احدی به آنها تعدی نخواهد کرد و هیچکس از حقوق خود محروم نخواهد شد. به این علت که آنها در درجه اول به عنوان شهروند مدینه به رسمیت شناخته شدند. و مهم این است که این پیمان به اجرا درآمد و شواهد و مدارک بسیاری دال بر این واقعیت موجود است.
رویکرد دوم پیامبر اعظم(ص) در مقابل یهودیان این بود که برای آنها حق و حقوق خاصی در نظر گرفته شد. در آن پیمان قید شده بود که یهودیان به عنوان “اهل کتاب” که خداوند یگانه را می پرستند هم تراز مسلمانان هستند و این امتیاز بسیار بزرگی بود. در واقع رسول خدا(ص) برای دعوت آنها به اسلام به این اقدام دست زدند.
مجمع جهانی صلح اسلامی:یعنی در واقع تأکید بر نقاط مشترک که پرستش خدای یگانه و ایمان به پیامبر الهی، حضرت موسی(ع) بود.
دکتر ظفر بنگاش:دقیقا. نکته دیگر این است که ایشان به یهودیان فرمودند که بروید و کتاب آسمانی خود را بخوانید تا دریابید کتاب آسمانی خودتان از آمدن یک پیامبر جدید خبر داده است و ویژگی های او را توضیح داده است.
مجمع جهانی صلح اسلامی:و این دعوت بر اساس منطق و تفکر و استدلال عقلانی است و استفاده از باورها و عقایدی که خودشان به درستی آن ایمان داشتند.
دکتر ظفر بنگاش:بله و در موارد گوناگون می بینیم که پیامبر اعظم(ص) با نهایت انصاف و عدالت و مدارا با یهودیان برخورد می کنند. مثال دیگر زمانی است که قبیله یهودی “بنی نضیر” پیمان را نقض کردند و برای قتل رسول خدا توطئه کردند. وقتی ایشان از نقشه آنها آگاه شد، دستور داد که آنها از آن سرزمین خارج شوند. با این وجود، پیامبر گرامی اسلام سراغ دو قبیله دیگر رفتند و پیمانی را که از سوی یهودیان یک قبیله نقض شده بود با دو قبیله دیگر تجدید کردند تا با آنها مدارا کنند و از خشونت و جنگ جلوگیری شود.
مجمع جهانی صلح اسلامی:حوادث فوق نمونه هایی از موفقیت دیپلماسی و قدرت نرم پیامبر اعظم(ص) در عرصه سیاست داخلی هستند. آیا می توان مهاجرت مسلمانان به حبشه در سال پنجم بعثت و پیروزی آنها در دربار “نجاشی” را به عنوان اولین موفقیت پیامبر اسلام و مسلمانان در عرصه سیاست خارجی دانست؟
دکتر ظفر بنگاش:کاملا درست است. در حقیقت مهاجرت مسلمانان به حبشه واقعه بسیار مهمی است و از چند جهت اهمیت فوق العاده ای دارد.

اولین نکته این است که بسیاری معتقدند که چون حضرت رسول(ص) در مکه در رأس حکومت نبودند، قدرتی هم نداشتند. در حالی که به هیچ وجه این طور نبوده است. چطور ممکن است یک شخص فاقد قدرت بتواند با پادشاه یک کشور دیگر روابط برقرار کند؟! نمایندگان خود را به آنجا بفرستد و از وی درخواست کمک کند؟! واقعیت این است که نوع قدرت و نفوذ ایشان در مکه با مدینه فرق دارد. این واقعه پیش از هجرت و زمانی که مسلمانان به شدت تحت فشار و سرکوب و شکنجه بودند روی داد و می توان گفت که از بهترین نمونه های تجلی قدرت نرم و دیپلماسی الهی است.
در مجلس نجاشی هم جعفر بن ابیطالب نقاط مشترک را برجسته می کند و صدق گفتار قرآن را با نقل آیاتی درباره حضرت مریم(س) ثابت می کند. یعنی استناد به موضوعی که طرف مقابل که مسیحی است کاملا به آن باور دارد.
و در نظر داشته باشید که در مکه مسلمانان یک اقلیت از سوی همشهریان خود که افرادی عادی هستند تحت ستم قرار دارند اما با درایت می توانند پادشاه یک کشور خارجی را با خود همراه کنند. این یعنی صدور موفقیت آمیز اسلام….چرا؟ چون او حق و حقیقت را در پیام اسلام به روشنی مشاهده کرد و به اسلام گروید.
مجمع جهانی صلح اسلامی:برگردیم به زمان حال. این اواخر شاهد تولید محصولات رسانه ای توهین آمیز متعددی بوده ایم که شخصیت  والای نبی گرامی اسلام(ص) را هدف گرفته اند که البته همه آنها با واکنش های شدید و اعتراض آمیز همه مسلمانان مواجه شده و در عمل شکست خورده اند. به نظر شما هدف این رفتارهای توهین آمیز چیست؟
ظفر بنگاش:شکی نیست که غربی ها از قدرت و جاذبه فوق العاده اسلام به شدت می ترسند و برای اینکه مسلمانان و جهان اسلام را تضعیف کنند، شخصیت پیامبر را هدف قرار می دهند و تلاش می کنند با  پایین آوردن منزلت پیامبر اعظم(ص) تا حد یک انسان معمولی  و غیرمعصوم و خطاپذیر چهره عظیم وی را خدشه دار کنند و به این ترتیب در ایمان مسلمانان خلل وارد کنند.

واقعیت این است که وقتی ایمان گروهی به باورها و عقاید خود کمرنگ شود احتمال اینکه در مقابل سختی ها و مشکلات سر خم کنند، بیشتر خواهد شد.

رسول گرامی اسلام نیز با آگاهی کامل از این حقیقت، در تربیت پیروان خود و تحکیم ایمان آنها می کوشیدند تا آنها بتوانند در مقابل فشارهای سنگین مشرکان تاب بیاورند و از اسلام دست نکشند. البته صهیونیست ها و مسیحیان صهیونیست نیز در مورد حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع) چنین اقدامات شرم آوری مرتکب شده اند. ما مسلمانان توهین به هیچ دین و پیامبر الهی را نمی پذیریم و بین پیامبر اسلام(ص) و حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع) فرقی قائل نیستیم.
مجمع جهانی صلح اسلامی:به نظر می رسد اعتراضات و تظاهرات گسترده ای که هر بار در واکنش به این اقدامات تخریبی در کشورهای اسلامی رقم می خورد چهره مسلمانان را در انظار جهانی مخدوش تر می کند. چرا که این اعتراضات اغلب اوقات به خشونت کشیده می شود و مسلمانان گروهی خشن وآشوبگر معرفی می شوند. به عقیده شما مسلمانان چطور می توانند با بکارگیری قدرت نرم و گفتگوهای مسالمت آمیز با اینگونه اقدامات مقابله کنند؟
ظفر بنگاش:به عقیده من یکی از بهترین روش ها تولید محتوای مناسب و فراخور حال مخاطب درباره حقیقت اسلام و سیره نبوی است. متأسفانه مسلمانان در این زمینه بسیار ضعیف هستند و محصولات تولیدی اعم از کتاب یا فیلم کیفیت بسیار پایینی دارد. شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک یکی از بهترین مجراهایی هستند که می توانند در خدمت گسترش اسلام و تصحیح باورهای غلط در مورد اسلام و مسلمانان مورد استفاده قرار گیرند. برای حضور در شبکه های اجتماعی و جذب مخاطب باید نکات متعددی را مد نظر قرار داد که مهم ترین آنها توجه به سلایق مخاطب است.

کسی که می خواهد محتوا تولید کند باید خودش را به جای مخاطب بگذارد و سعی کند نکات و مسائلی را که برای وی جذاب و کاربردی است در اختیار او بگذارد. راه دیگر دعوت از پیروان ادیان دیگر برای گفتگوست. می توانیم از آنها دعوت کنیم که بیایید و در جمع های ما شرکت کنید و با مسلمانان نشست و برخاست داشته باشید. طی این روند می توان با همان “جدال احسن” حقیقت اسلام را به آنها نشان داد.

این کار دشواری است و امری نیست که در کوتاه مدت محقق شود. زحمت زیادی دارد و مشکلات و چالش های زیادی بر سر راه وجود دارد. پشتکار و صبر می طلبد. در کشورهای غربی مسیحیانی که جزء فعالان ضد جنگ هستند و یهودیان غیرصهیونیست کسانی هستند که دعوت از آنها برای حضور در جمع ها و تشکل های مسلمانان می تواند به پیشرفت این روند کمک کند.
مجمع جهانی صلح اسلامی:به عقیده شما برگزاری اجلاس ها و کنفرانس هایی مانند این اجلاس چقدر می تواند مؤثر باشد و برای ماندگاری تاثیر آنها باید چه کار کرد؟
دکتر ظفر بنگاش:این گردهمایی ها به شرطی مؤثر خواهند بود که ادامه پیدا کنند و اگر در این اجلاس که اولین در نوع خود است، پروسه ای کلید می خورد باید ادامه یابد. متأسفانه در بسیاری از این کنفرانس ها می بینیم که پروژه ای آغاز می شود، تا مدتی آن را پیگیری می کنند و بعد ناتمام رها می شود. همان طور که گفتم نباید انتظار داشت که این فعالیت ها در زمان کوتاهی به نتیجه برسند.
مجمع جهانی صلح اسلامی:از اینکه وقت خود را در اختیار مجمع جهانی صلح اسلامی گذاشتید بسیار سپاسگزاریم.