ریشه انطباق ناپذیری اجتماعی و جرائم شهری چیست؟

مهندس عبدالاحد ملک رئیسی : جرم زاییده گریز ناپذیر جمعی شدن زندگی افراد انسانی است و چون بشر از همان ابتدا زندگی اجتماعی داشته ، بزهکاری نیز وجود داشته است. با پیشرفت جوامع و به وجود آمدن شهرها و روستاها ، بتدریج جرایمی به وقوع می پیوندد که به لحاظ نوع یا کثرت وقوع به یکی از اجتماعات شهری یا روستایی تعلق دارند. در این نوشتار به بررسی نقش نهادهای رسمی و غیر رسمی پیشگیری و حفاظت اجتماعی در جلوگیری از بزهکاری و ترویج فرهنگ کنترل جرایم در محیطهای شهری پرداخته می شود.

به گزارش سلام نیوز به طور کلی مسأله مورد بررسی آن است که تا چه حد نظریات مختلف ارایه شده برای کنترل جرایم توانسته اند در قالب نهادهای پیشگیری و حفاظت اجتماعی اجرایی شده و دامنه و قلمرو بزهکاری در محیط شهری را محدود نمایند. در ضمن بررسی با ارایه الگوهای مناسب برای تحقق جرایم شهری و آثار آن به این موضوع می پردازیم که چگونه نها دهای پیشگیری در مفهوم عام آن می توانند فرهنگ کنترل جرایم شهری را ترویج نمایند تا از این طریق بتوان به نوعی پیشگیری پاید از بزهکاری شهری دست یافت.

● سرآغاز :

جرم در مفهوم عام زاییده اجتماع و از توابع زندگی اجتماعی است . اکنون تقریبا بر همگان ثابت شده که این پدیده با وجود کنترل های جدی در تمام جوامع در حال روی دادن است و اتخاذ سیاست های گوناگون کنترل اجتماعی تنها بر کاهش میزان، شدت یا آثار آ ن تأثیر خواهد داشت و منجر به حذف کامل مجرمان نخواهد شد. علت این امر، ساختار خاص جوامع و تضادهای اجتماعی است که ناخواسته منجر به شکل گیری زمینه های جرم می گردد.

تفاوت در ساختار و مسایل اجتماعی نیز فی نفسه منجر به ارتکاب جرایم گوناگون در مناطق مختلف می شود. برای مثال در مناطق شلوغ جرایمی چون سرقت، جیب بری و منازعه و در مناطق خلوت جرایمی همچون تجاوز ، ضرب و جرح و قتل شیوع بیشتری دارند.

جرایم شهری نیز با جرایمی که در مناطق روستایی یا نواحی خالی از سکنه ( بیابان ، جنگل و.. ) روی می دهند، از حیث نوع ، میزان و شرایط تفاوت دارند. بعلاوه ، نهادهای پیشگیری از جرایم شهری و روشهای معمول برای این امر نیز در مناطق شهری متفاوت از سایر نقاط هستند. ناآشنایی مردم با همدیگر ، نیازهای خاص مالی و پدیده هایی چون اعتیاد به مواد مخدر ، ارتباطات ویژه و امکانات خاص شهری نیز از جمله عوامل جرم ساز در شهرها هستد که بندرت می توان آنها را در مناطق روستایی مشاهده کرد، بنابرای روشهای پیشگیری خاص خود را می طلبند. به همین دلیل جرم شناسان در ارایه راهکارهای جلوگیری از جرایم در مناطق شهری ، تیوری هایی ارایه نموده اند که نمی توان آنها را در سایر محیطها به طور مطلق پیاده کرد و به دلیل در نظر گرفتن لوازم خاصی برای جرم یا جلوگیری از آن ، اختصاص به محیط شهری دارند.

در این نوشتار به بررسی تیوری های پیشگیری و نقش نهادهای پیشگیری از جرایم در جلوگیری از بروز آنها و ترویج فرهنگ کنترل جرایم شهری پرداخته می شود. بررسی موضوع با طرح مفاهیم و نظریه هایی امکانپذیر خواهد بود که در این زمینه شکل گرفته و به موازات نیازهای اجتماعی تغییر یا تعدیل گردیدها ند. نهادهای پیشگیری به ارگان های رسمی جلوگیری از جرایم اختصاص نداشته شامل نهادهای خود انگیخته اجتماعی یا گروه های غیر سازمانی محله های شهری که به طور نامحسوس در کنترل جرای شهری مؤثرند- نیز خواهد بود. در ضمن مباحث تلاش بر آ ن است تا الگوهای مختصر و مناسبی برای شرایط تحقق جرایم شهری ، دلایل اجتماعی رویداد جرایم شهری و نحوه پیشگیری از این جرایم ارایه گردد.

● کلیات :

به منظور بررسی موضوع ضرورت دارد، مفهوم جرایم شهری ، مفهوم پیشگیری از جرم و مفهوم نهادهای پیشگیری از جرایم مشخص گردد. این موارد را به ترتیب در 3 بند جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم :

● مفهوم جرایم شهری :

تعریف جرم به فعل یا ترک فعلی که قانون برای آن تعیین مجازات کرده ( ماده 2 قانون مجازات اسلامی ) ، بدون توجه به این که آیا غیر اخلاقی ، سزاوار سرزنش ، منجر به خسارت خطرناک بوده یا نه ، اغلب تعریف قانونی از جرم به شمار می آید ( ویلیامز، 2001، ص 13) . جرم شناسان نیز ناسازگاری افراد را در اجتماع ، عمل ضد اجتماعی و جرم می دانند ( دانش ، 1366 ، ص 46). از دیدگاه جامعه شناسی به جرم بیشتر از آن حیث که تخلف از هنجارهای مقبول اجتماعی یا ارایه هنجارهایی مغایر می باشد، نگریسته می شود. تعریف علوم از جرم ، هر چه که باشد، در جرامی شهری جرم شناسی و جامعه شناسی به هم می رسند و متخصصان این دو رشته ، بدون این که عنصر قانون رانادیده بگیرند، به بررسی دلایل ارتکاب جرایم در مناطق شهری می پردازند.

بنابراین ، جرایم شهری جرایمی هستند که در محیط شهری روی می دهند. منظور از محیط شهری نیز همین مفهوم جغرافیایی و اجتماعی آن است و از این لحاظ شامل حومه شهر و اشخاصی که به طور غیر رسمی در حاشیه شهرها اسکان دارند نیز می گردد. در مورد معیار تمایز مناطق شهری ، برخی از محققان 3 معیار مهم اندازه ، تراکم و گوناگونی را مطر ح ساخته اند ( بوتوم و ویلز، 1995، ص 3) .

اندازه مهم است ؛ چون با افزایش جمعیت ، افرادی با همدیگر ارتباط پیدا می کند که هیچ گونه وابستگی به هم نداشته و نسبت به همدیگر غریبه محسوب می شوند. همین امر منجر به شکل گیری طبقات مختلفی ، از حیث اجتماعی ، میان مردم می شود.

تراکم نیز فی نفسه عامل آن است که جرایمی ارتکاب یابد که نظیر آن را در محیطهای غیر شهری نمی توان یافت. گوناگونی هم از این حیث که افرادی با ویژگی های مختلف فرهنگی ، اقتصادی ، اخلاقی و .. در کنار هم زندگی می کنند، تعیین کننده است؛ زیرا تمام این عوامل و تفاوت یا تبعیض در داشتن این ویژگی ها ، خود زمینه بروز جرایمی را فراهم می سازد که در محیط روستایی نمی توا ن این طبقه بندی ها و جرایم را تصور کرد.

ساختار جامعه شهری منجر به ارتکاب جرایمی می شود که نظیر آن را نمی توان در سایر نقاط دید. فعالیت های شهری بر خلاف روستاها به روزانه و شبانه ، صنعت و خدمات و انواع مختلف از این قبیل تقسیم بندی می شوند. بعلاوه شهرها دارای نقاط کور زیادی بوده و مستعد جرایم بیشتری نسبت به سایر نقاط هستند. اندازه محیطهای شهری و ناشناس بودن مردم برای همدیگر از جمله دلایل ایجاد دسته بندی های مختلف میا ن مردم در شهرهاست. از دید جرم شناسی، شهرنشینی منجر به ایجاد فرصتهای بیشتری برای ارتکاب جرم گردیده و فقدان یا ضعف کنترل های غیر رسمی اجتماعی ، زمینه را برای فعالیت های مجرمانه بیشتر فراهم می سازد.

الگوی زیر روابط یاد شده و تأثیر آن را در جرایم بخوبی نشان می دهد.

● مفهوم پیشگیری از جرم :

بدون ورود در تقسیم بندی های مختلفی که از پیشگیری از جرم ارایه شده ، می توان آن را به مجموعه اقدامات ، تدابیر و سیاست هایی که برای جلوگیری از جرم به کار گرفته می شوند، تعریف نمود. این تعریف بیانگر آن است که پیشگیری از جرم ممکن است در قالب اقدامات ( فعل ) باشد . مانند این که مجرما ن، مجازات شده و عامل عبرت دیگران باشند یا تدابیری برای پیشگیری اتخاذ شود. این تدابیر ممکن است در جهت تضعیف موقعیت بزهکاران بالفعل یا بالقوه ، تقویت موقعیت بزه دیدگان بالقوه ،تغییر شرایط ارتکاب جرم ( سخت یا پر خطر کردن ) ، تسهیل دستگیری مرتکب ( امکان ردیابی جرم ، فیلمبرداری از صحنه جرم و .. ) باشد . بدیهی است ، تدابیری که برای بعد از ارتکاب جرایم در نظر گرفته می شوند، در پیشگیری از جرایم بعدی یا تشدید یا نتایج همان جرم مؤثرند و به همین دلیل مطالعه آنها ضرورت دارد.

سیاست پیشگیری نیز به مجموعه رویه ها و خط مشی هایی اطلاق می گردد که اغلب از سوی دولتها و در موارد نادر توسط مؤسسات خصوصی غیر انتفاعی یا نهادهای بین المللی برای جلوگیری از ارتکاب جرایم ارایه می شوند.