سالمندی در ایران و جهان؛ تکریم و کرامت سالمندی باید نهادینه شود

 آقای مجید ملکشاهی- مدیرکل حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد در یادداشتی به مقایسه وضعیت سالمندان در ایران و جهان پرداخته و در خصوص خدمات‌رسانی کمیته امداد به سالمندان هم گزارشی ارائه کرده است:

به گزارش سلام نیوز به نقل از صدا و سیما، سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ شورای جهانی سالمندی را تشکیل داد و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه داد. در سال ۱۹۹۰ این شورا اول اکتبر را روز جهانی سالمندان تعیین کرد. سازمان ملل در گزارشی با عنوان «پیش‌بینی جمعیت جهان» پیش‌بینی کرد تا سال ۲۰۳۰، تعداد افراد ۶۰ سال به بالا که در سال ۲۰۱۹ تعداد آن‌ها یک میلیارد نفر بود، با ۳۴ درصد افزایش به ۱.۴ میلیارد نفر برسد.
بیشترین تعداد کهنسال جهان با جمعیت ۲۶۱ میلیون نفری در شرق و جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کنند. در اروپا و آمریکای شمالی نیز حدود ۲۰۰ میلیون سالمند زندگی می‌کنند.
مطالعات نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰ بیشترین تعداد افراد سالمند بالای ۶۵ سال در کره جنوبی، سنگاپور، چین، تایوان، مالدیو و تایلند خواهند بود.
سالمندی جمعیت یکی از مهم‌ترین تحولات اجتماعی قرن بیست و یکم است و پیامد‌های آن روی همه بخش‌های جامعه از جمله بازار کار، تقاضا برای کالا و خدمات مانند مسکن، حمل و نقل، حمایت‌های اجتماعی و روابط بین نسلی تأثیرگذار است. بنابراین، مهم‌تر از هر زمان دیگری لازم است که دولت‌ها، سیاست‌های ابتکاری و خدمات عمومی در خصوص مسکن، استخدام، مراقبت‌های بهداشتی، زیرساخت‌ها و حمایت‌های اجتماعی را به طور خاص برای افراد سالمند، طراحی کنند.
بر اساس گزارش‌های سازمان ملل امروزه بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته، ساخت جمعیتی سالخورده‌ای پیدا کرده‌اند، برخی از کشور‌های در حال توسعه، در آستانه ورود به مرحله سالخوردگی جمعیت هستند و بسیاری از کشور‌ها هنوز ساخت جمعیتی جوانی دارند که در فرایند انتقال جمعیت انتظار می‌رود که این کشور‌ها نیز چنین فرایندی را طی کنند. سالخوردگی جمعیت، پدیده فراگیری است که همه کشور‌ها را با شدت و ضعف فرا خواهد گرفت. مناطق کم‌تر توسعه‌یافته این پدیده را سریع‌تر و در یک دوره‌ی زمانی کوتاه‌تر تجربه خواهند کرد؛ بنابراین لازم است با بررسی تحولات جمعیت سالمندان در ایران و جهان به بررسی عوامل شکل‌گیری سالمندی و پیامد‌های آن و لزوم سیاست‌گذاری برای مواجه با این پیامد‌ها پرداخته شود.

وضعیت سالمندی در ایران

سالمندی در تمام جوامع به عنوان یک مساله مهم مطرح است. در کشور ما نیز با توجه به روند هرم جمعیتی، برنامه‌ریزی جهت هرگونه خدمات، نیازمند شناخت نیاز‌های واقعی سالمندان است.
سالمندان در جوامع کمتر توسعه‌یافته نیاز به خدمات ویژه مانند درمان، مستمری، حقوق بازنشستگی، مراقبت ویژه و … دارند که عموماً در اختیار آنان قرار نمی‌گیرد.
در ایران در سال ۷۵ جمعیت بالای ۶۰ سال ۶ درصد بوده که در سال ۹۵ به ۹ درصد است. برآورد جمعیت سالمندان کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰ درصد جمعیت کشور است.

وضعیت سالمندی در کمیته امداد

کمیته امداد با توجه به مأموریت‌های ذاتی خود، از سالمندان نیازمند حمایت‌های مادی و معنوی را انجام می‌دهد.
با هدف تکریم جامعه سالمندی و رسیدگی به افرادی که نیازمند مراقبت بیشتری هستند، قانون حمایت از سالمندان نیازمند روستانشین به همت رئیس‌جمهوری وقت، شهید محمدعلی رجایی تهیه و پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی از سال ۶۴ اجرایی شد.
تعریف سالمند در کمیته امداد افراد دارای ۶۰ سال و بیشتر را که نیازمندی آن‌ها مورد تأیید این نهاد قرار گرفته است، شامل می‌شود.
یک میلیون و ۷۱۶ هزار سالمند تحت حمایت کمیته امداد هستند که از این تعداد ۶۹۳ هزار نفر در مناطق شهری، بیش از یک میلیون نفر ساکن مناطق روستایی و ۱۰ هزار نفر از عشایر کشور هستند.
براساس آخرین بررسی‌ها، ۷۱۲ هزار نفر از سالمندان تحت حمایت امداد در مناطق محروم با ضریب محرومیت ۶ تا ۹ سکونت دارند.
همچنین یک میلیون و ۷۳ هزار نفر از سالمندان تحت حمایت، زن و مابقی سالمندان جامعه هدف مرد هستند.

خدمات کمیته امداد به سالمندان

۱_ پرداخت مستمری
۲_ ارائه سبد‌های حمایتی
۳_ تخصیص حق مراقبت و نگهداری از سالمند
۴_ تأمین وسایل کمکی از قبیل سمعک، عینک، صندلی چرخدار، واکر
۵_ ارائه خدمات درمانی و بهداشتی و تأمین هزینه‌های درمان
۶_ تأمین مسکن سالمندان نیازمند فاقد مسکن و بازسازی و تعمیر مسکن

سیاست‌های اجرایی کمیته امداد در امور سالمندان:

۱- تامین حداقل نیاز‌های اساسی سالمندان نیازمند
۲- فراهم کردن امکان تداوم حضور سالمند در جامعه
۳- تاکید بر حفظ موقعیت و جایگاه سالمند در خانواده
۴- تأکید بر حفظ احترام شأن و حرمت سالمند
۵- فراهم کردن امکان مشارکت مردم، انجمن‌ها و موسسات غیردولتی
۶- تاکید بر ارائه خدمات توانبخشی در محل زندگی

اقدامات اجرایی در هفته سالمند

۱- توزیع بسته بهداشت سلامت بین سالمندان
۲- بازدید از آسایشگاه سالمندان و مددجویان بستری و دلجویی از آنان با رعایت تمام شیوه نامه‌های بهداشتی
۳- بازدید از خانواده‌های دارای سالمند و دلجویی از آنان با رعایت تمام پروتکل‌های بهداشتی

نیاز‌های سالمندان

۱_ نیاز‌های روحی و روانی شامل رفع مشکلات افسردگی و لزوم ارتقای شادابی اجتماعی و سرزندگی
۲_ نیاز‌های اجتماعی و اقتصادی شامل رفع موانع مشارکت‌های اجتماعی و کمک‌های مالی
۳_ نیاز‌های سلامتی و بهداشتی شامل رفع مشکلات درمانی، توانبخشی و تغذیه
۴_ بهبود کیفیت زندگی و تکریم سالمندان با هدف تجلیل از تجربه و حرمت بزرگی، حفظ و بهبود کیفیت زندگی سالمندان و ارتقای جایگاه سالمندی
۵_ مشارکت سالمندان در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی با رویکرد بهره‌مندی از تجارب آنان

تهدیدات سالمندی

کاهش جمعیت فعال، کاهش نرخ ازدواج، افزایش هزینه‌ها به ویژه درمانی

فرصت‌های سالمندی

استفاده از تجارب آنان در حوزه‌های مددکاری، واگذاری قسمتی از امور با توجه به تجربه و توان آن‌ها

پیشنهاد‌ها

۱_ تکریم و کرامت سالمندی نهادینه شود و در برنامه‌های فرهنگی دولت قرار بگیرد.
۲_ ارتقای شاخص‌های بهداشتی سالمندان از طریق اهدای سبد‌های بهداشتی و بسته‌های فرهنگی ویژه بهداشت و تغذیه سالمندان
۳_ افزایش مشارکت سالمندان در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی با بهره‌مندی از تجارب آن‌ها در برنامه‌های جاری ادارات، سازمان‌ها و…
۴_ اجرای برنامه حمایتی_تغذیه‌ای ویژه سالمندان
۵_ استفاده از توانایی‌های علمی و فرهنگی سالمندان به عنوان نیرو‌های افتخاری در سازمان‌ها
۶_ تدوین تقویم برنامه‌های آموزشی و تقویت مسابقات ورزشی پیشکسوتان
۷_ توجه ویژه به سالمندان بدون سرپرست در آسایشگاه‌های سالمندی
۸_ توسعه طرح‌های کار انگیزی ویژه سالمندان با ارائه تسهیلات بدون بهره به منظور پر کردن اوقات فراغت و جلوگیری از بی‌نشاطی و کم‌تحرکی سالمند

تهدید‌ها

۱_ بیکاری و تنهایی سالمندان
۲_ تنهایی و استرس سالمندان به علت عدم صله رحم فرزندان به ویژه در شرایط کرونا
۳_ ناتوانی و نداشتن پرستار در خانه برای برخی از سالمندان
۴_ وجود بیماری‌های مختلف در سالمندان و نداشتن برنامه غذایی مناسب جهت کنترل و کاهش شدت بیماری
۵_ نبود بانک اطلاعاتی جامع از توانایی‌ها و نیازمندی‌های سالمندان و عدم تکریم آنان

راهکار‌ها

۱_ تدوین برنامه اشتغال سالمندان در منازل
۲_ تدوین کانال‌های مختلف در فضای مجازی برای ارائه مشاوره و اشتراک گذاشتن برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای
۳_ انعقاد تفاهمنامه با مراکز مذکور جهت در نظر گرفتن پرستار برای سالمندان با حداقل هزینه و انجام کاریابی برای افراد بیکار تحت حمایت جهت پرستاری از سالمندان با حداقل هزینه
۴_ ایجاد کانال‌های مختلف در فضای مجازی جهت به اشتراک‌گذاری تخصص مذکور برای سالمندان بیمار
۵_ راه‌اندازی سامانه و برنامه طرح تکریم سالمندان و حامی‌یابی برای آنان
۶_ راه‌اندازی سامانه توانایی‌ها و نیاز‌های سالمندان جهت دریافت آمار دقیق توانایی‌ها و نیاز‌های سالمندان

قوانین مرتبط با سالمندی

۱_ لازم است برای کاهش آمار سالمند آزاری قوانین مناسب در مجلس شورای اسلامی تصویب شود.
۲_ رفع مشکل بهداشتی و درمانی سالمندان و رایگان شدن هزینه درمان و ارائه فرانشیز خدمات
۳_ تغییر نگرش جامعه و خانواده به سالمند مانند ارائه تسهیلات ویژه برای نگهداری سالمند توسط خانواده و…
۴_ حمایت مادی و معنوی از سالمند و ارائه تسهیلات ویژه توسط دولت، پرداخت مستمری بازنشستگی، بیمه‌ها، لایحه جامع قانون حمایت از سالمندان و…