در سیره نبوب و اهل بیت علیه السلام بسیار بر اهمیت دستگیری از مردم و مهربانی با آن و دلجویی و شاد کردن دل انسانها بویژه مومنان سفارش شده است. از این رو در این یادداشت چند حدیث را که در این رابطه تاکید و سفارش موکد دارند با یکدیگر بررسی می کنیم:
امام علی (ع) : طوبی لِمَن أحسَن إلَی الِعبادِ و تَزَوَّدَ لِلمَعادِ
خوشا به حال آن که به بندگان خدا نیکی کند و برای آخرت خود زاد و توشه برگیرد.
به گزارش سلام نیوز از جمله مفاهیم ارزشمندی که در آموزههای دینی به خصوص قرآن کریم، مورد عنایت و توجه قرارگرفته و به آن سفارش شده، احسان و نیکوکاری است. احسان و نیکوکاری کارکردهای زیادی در عرصههای فردی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی و… دارد. مؤمنان واقعی و انسانهای صاحب خرد و اندیشه در هر عصر و نسلی، سعی و تلاش کردهاند خود را به صفت و ویژگی احسان و نیکوکاری، آراسته سازند.
توصیه و سفارش سعدی است که میگوید:
ره نیک مردان آزاده گیر
چو ایستادهای دست افتاده گیر
مبنای نیکوکاری و رسیدگی به کار مردم و نیازمندان در اسلام تقوی و پرهیزکاری است و قرآن مجید در آیه 2 سوره مائده به این امر اشاره دارد و می فرماید بر امور نیک و تقوی، تعاون و همکاری نمایید. انسان مسلمان باید در پی رفع حوایج برادر مسلمان باشد و سعی کند تا می تواند به هر صورت ممکن به آنان یاری دهد زیرا در روایت آمده است : هرگاه مسلمانی رفع گرفتاری مسلمانی را می کند خداوند به او خطاب می نماید که پاداش تو بر من و برای تو غیر از بهشت را نمی پسندم.
بر اساس احادیث و روایات احسان، نیکوکاری و رسیدگی به کار مردم و رفع نیاز آنها از برترین حسنات بیان شده و کسانی که به سرنوشت برادر و خواهر مسلمان خود بی توجه باشند یا متوجه ظلمی در حق آنان شود و بی تفاوت باشد مورد نکوهش قرار گرفته اند. نیکی به دیگران و کمک به موسسات خیریه مورد اعتماد در جهت گره گشایی از نیازمندان، امری فرا ملی است. در فراسوی مرزها، این عمل نیکو، جایگاه والای خود را دارد. همچنین در آیین اسلام که در آن مسلمانان، برابر و برادر خوانده شده اند، این امر از جایگاه ویژه ای برخوردار است. نیکوکاران مسلمان، رهروان صادق امامان معصوم علیهم السلام هستند؛ آنان که خلق و خوی حسنه شان و سیره و سیر و سلوکشان سرشار از خوبی ها و گره گشایی هاست.
چند آیه در مورد «احسان و نیکوکاری» در قرآن کریم
یکی از محوری ترین مسائل قرآن کریم، توجه به احسان و نیکوکاری و انفاق در راه خدا است که بیش از ۱۰۰ آیه درباره این موضوعات نازل شده است .احسان و نیکوکاری مانند نماز گاهی لازم است آن را آشکارا و در ملاء عام انجام داد و گاهی نیز باید مخفی باشد تا ریا محسوب نشود؛ بنابراین آنچه در احسان و نیکوکاری اهمیت دارد خلوص نیت برای خداوند است.
آیاتی همچون( الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ) (البقرة:۲۷۴) تاکید دارد که از جمله عباداتی که می توان پنهانی و ظاهری انجام داد، همین انفاق، احسان و نیکوکاری است.
الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیؤْتُونَ الزَّکاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ (۴) أُوْلَئِک عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ وَ أُوْلَئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ (۵)
همانها که نماز را بر پا می دارند، زکات را ادا می کنند، و به آخرت یقین دارند. (۴) آنها بر طریق هدایت پروردگارشان هستند، و آنهایند رستگاران(۵)
آری نیکوکاران با خدای خویش به وسیله نماز در ارتباطند و با بندگان خدای مهربان به وسیله پرداخت زکات و انفاق و کمک به مستمندان ارتباط نیکو دارند و قلبهایی سرشار از یقین به آخرت. این چنین بندگانی رستگارانند..
و یُطعِموُنَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسکیناً و یَتیماً و أسیراً ، إنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللَّهِ لا نریدُ مِنکُم جَزاءً و لاشُکُوراً
و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک میدهند. “ما برای خشنودی خدا است که به شما میخورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمیخواهیم.
مهمترین رکن و اصل انفاق در نظر داشتن رضای خداوند است که اگر نباشد دیگر انفاق محسوب نمی شود.
چند آیه در مورد «کمک به دیگران» در قرآن کریم
خدمت به خلق خدا، در فرهنگ تعالیم قرآن و عترت، ارزش و ثواب فراوانی دارد لذا میطلبد گرهگشایى و رفع نیاز از نیازمندان و برادران دینى تبدیل به یک ارزش و یک فرهنگ عمومى شود. چنانکه امام علی(ع) در این باره به کُمیل مىفرماید: «اى کمیل به خانوادهات دستور ده در تحصیل مکارم اخلاق بکوشند و حتى در تاریکیهاى شب به برآوردن حاجات مردم و رفع گرفتارىهاى آنها بپردازند، سوگند به خدائى که جانم در دست اوست، هیچکس بر دل انسان مؤمنى سرور و شادمانى وارد نمىکند مگر آنکه خدا از این عمل خیر یعنى سرور و شادمانى، مایه لطفى مىآفریند که در موقع نزول بلا و به هنگام گرفتارى سریعتر از سیلاب در سراشیبى، به یارى او مىرسد و او را نجات مىدهد.
قرآن مى فرماید ؛ ( تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرّ ) : واجب است که در کارهاى خیر به یکدیگر کمک کنید. حمایتهای مردمی به افراد نیازمند، کودکان بی سرپرست، ایتام و کسانی که دست یاری دراز کرده اند.
قرآن همچنین مى فرماید: ( إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ ؛خدا احسان شدگان را دوست مىدارد .) و چقدر خوب است که انسان محبوب خدا باشد . خیلی وقت ها در زندگی کارهایی را می کنیم که خدا از ما راضی باشد بد هم نیست اما اگر مىخواهیم خدا از ما راضى باشد ، خدا مىفرماید : به همدیگر خدمت کنید تا خدا دوستتان داشته باشد .
در آیه هفت سوره طلاق در این رابطه آمده است: ( لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرًا؛ بر توانگر است که از دارایى خود هزینه کند و هر که روزى او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده خرج کند خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمىکند خدا بهزودى پس از دشوارى آسانى فراهم مىکند. )
چند حدیث در مورد «کمک به نیازمندان»
دستگیری از مستمندان و انفاق به نیازمندان از زیباترین خصلت های نیکوی مؤمنان است و به همین دلیل، موردتوجه فراوان در متون دینی واقع شده است؛ به گونه های که می توان آن را در کنار نماز، برجسته ترین عبادت مورد تأکید قرآن دانست. مهم ترین آثار فردی انفاق عبارت است از: برکت و افزونی مال، دوری از بلا، تزکیه و طهارت نفس، آمرزش گناهان و.. برجسته ترین آثار اجتماعی آن شامل رفع فقر از چهره ی جامعه ی اسلامی و استقرار عدالت اقتصادی و اجتماعی، پیشرفت و پویایی نظام اقتصادی، صیانت جامعه از تباهی و گسترش فساد می باشد.
دراین باره امام کاظم (علیهالسّلام) می فرماید: همانا مُهر قبول اعمال شما، برآوردن نیازهای برادرانتان و نیکی کردن به آنان در حد توانتان است و الا (اگر چنین نکنید)، هیچ عملی از شما پذیرفته نمیشود.
رسول خدا ( صلیاللهعلیهوآله) فرمود: هر کس یک نیاز مؤمنی را روا سازد، خداوند حاجتهای فراوان او را روا سازد که کمترین آن بهشت باشد.
امام جعفر صادق (علیهالسلام) فرمود: برآوردن حوائج و نیازمندی های مؤمن از هزار حجّ مقبول و آزادی هزار بنده و فرستادن هزار اسب مجهّز در راه خدا، بالاتر و والاتر است.
امام علی(علیهالسلام) فرمود: برطرف کردن نیازهای مردم پایدار نیست مگر به سه چیز: 1- کوچک شمردن خدمت تا خدا آن را بزرگ نماید؛ 2- پنهان داشتن آن تا خدا آن را آشکار کند؛ 3- شتاب در برآوردن نیاز حاجتمند تا مسرت بخش باشد.
همچنین پیامبر اکرم(ص) می فرمایند : ( ما نقَصَ مالٌ مِن صدَقهٍ قطّ فَأُعطُوا وَ لا تَجَبُنوُا ) : هیچ گاه مال انسان با صدقه کم نخواهد شد، پس بدهید و نترسید.
حدیث امام حسین در مورد «کار خیر»
از دیدگاه مکتب حیات بخش اهل بیت ـ علیهم السلام ـ انجام کار خیر و خدمتگزاری به افراد جامعه، حد و مرزی ندارد و یک دین باور حقیقی در تمام صحنه های زندگی با الهام از رهبران آسمانی خویش می کوشد تا باری را از دوش دیگران بردارد و خدمتی را به بشر ارائه کند؛ هرچند فرد مخدوم، هم کیش او نباشد، البته خدمت به اهل ایمان اهمیت ویژه ای دارد.
امام حسین ـ علیه السلام ـ با تأکید بر این باور وحیانی می فرماید: «اعلموا ان حوائج الناس الیکم من نعم الله علیکم فلاتملوا النعم فتتحول الی غیرکم؛ (1) بدانید نیازمندیهای مردم که [به شما مراجعه می کنند] از نعمت های الهی است پس نعمت ها را افسرده نسازید [یعنی مبادا با رنجاندن مردم نیازمند کفران نعمت کنید] که این وظیفه خدمت رسانی به دیگران محول خواهد شد.